آيا مي‌توان کاري انجام داد تا از بروز بعضي از بيماري‌هاي ذهني در کودکان جلوگيري کرد؟
سه‌شنبه 16 اسفند 1390 - شايد اين سوالي باشد که در بدو تولد نوزاد در ذهن بسياري از والدين مطرح شود: «آيا مي‌توان کاري انجام داد تا از بروز بعضي از بيماري‌هاي ذهني يا جسمي در کودکان جلوگيري کرد؟» پاسخ، مثبت است.
آيا مي‌توان کاري انجام داد تا از بروز بعضي از بيماري‌هاي ذهني در کودکان جلوگيري کرد؟
در بسياري از کشورهاي پيشرفته 25 تست مختلف براي غربالگري نوزادان انجام مي‌شود اما اين غربالگري در ايران تنها 3 مورد است که گاهي اوقات نيز ناديده گرفته مي‌شود و در بسياري از بيمارستان‌هاي شهرهاي کوچک اين تست‌ها وجود ندارد.
پريسا اصولي - تاکيد متخصصان و مسوولان در گفتگو با «سلامت»:
شايد اين سوالي باشد که در بدو تولد نوزاد در ذهن بسياري از والدين مطرح شود: «آيا مي‌توان کاري انجام داد تا از بروز بعضي از بيماري‌هاي ذهني يا جسمي در کودکان جلوگيري کرد؟» پاسخ، مثبت است؛ چرا که تنها با انجام آزمايش‌هاي غربالگري، مي‌توان خطر بروز بسياري از بيماري‌هاي ذهني و جسمي را در نوزادان به حداقل رساند. در عين حال، اين آزمايشات غربالگري براي تشخيص نوزادان مبتلا به اختلالات متابوليک نيز بسيار مفيد است. اين بيماري‌ها شامل برخي بيماري‌هاي ژنتيکي مي‌شوند که مي‌توانند بسيار خطرناک باشند و اگر زود تشخيص داده شوند، مي‌توان آنها را درمان کرد و از بروز علايم شديد و خطرناک‌شان جلوگيري کرد؛ خطراتي که مي‌توانند در صورت تاخير در تشخيص و درمان، مشکلات ذهني و جسمي فراواني مانند ناتوانايي‌هاي حرکتي، عقب ماندگي ذهني، سوء تغذيه،اختلالات تکلمي و... را به دنبال داشته باشند...
در بسياري از کشورهاي پيشرفته 25 تست مختلف براي غربالگري نوزادان انجام مي‌شود اما اين غربالگري در ايران تنها 3 مورد است که گاهي اوقات نيز ناديده گرفته مي‌شود و در بسياري از بيمارستان‌هاي شهرهاي کوچک اين تست‌ها وجود ندارد. از طرفي با وجود اجباري شدن اين 3 تست نيز هنوز شاهد بروز بيماري‌هاي مرتبط هستيم، به طوري که با وجود غربالگري موفق نوزادان از نظر كم‌كاري تيروييد در كشور كه تا 80 درصد كودكان را در بر گرفته و 4 برابر استاندارد جهاني است، باز هم نوزاداني با بيماري‌هاي متابوليك و كم‌خوني داسي‌شكل متولد مي‌شوند و اين نکته نشانگر اين مطلب است که در انجام تست‌هاي اجباري به‌صورت منطقه‌اي براي نوزادان بايد يک بازنگري جدي صورت گيرد.
اجباري در کار نيست
گزارش ميداني خبرنگار سلامتيران از سه بيمارستان تهران نشان مي‌دهد که از سه تست اجباري پي‌كي‌يو (PKU)، تيروييد و بيماري فاويسم تنها تست کم کاري تيروييد براي نوزادان اجباري است و در مورد آزمايشات ديگر تقريبا هيچ اجباري وجود ندارد و حتي بسياري از خانواده‌ها از لزوم انجام آنها بي‌خبرند. در عين حال، بسياري بر اين باورند که انجام اجباري اين تست‌ها بيشتر در شهرهاي بزرگ انجام مي‌شود و تعداد زيادي از شهرستان‌ها و روستاها از انجام آنها محروم‌اند. دکتر م. الف، رييس بخش نوزادان يکي از بيمارستان‌هاي شهرستان فسا نيز در اين باره به خبرنگار سلامتيران گفت: «تست‌هاي غربالگري نوزادان در اين بيمارستان اجباري است اما بسياري از خانواده‌ها از انجام آن سر باز مي‌زنند و در هفته اول تولد نوزاد براي انجام تست‌ها مراجعه نمي‌کنند و ناچاريم براي صدور شناسنامه نوزاد گواهي مربوطه را صادر کنيم و گاهي فقط تست غربالگري تيروييد را انجام مي‌دهيم. در عين حال، اگر بخشنامه‌اي وجود دارد اين بخشنامه مخصوص شهرهاي بزرگ است و معمولا قوانين اين چنيني در شهرستان‌ها بسيار کمتر اجرا مي‌شود.»
آزمايش غربالگري نوزادان چگونه انجام مي‌شود؟
دکتر ناصر کلانتري، متخصص کودکان و نوزادان و عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي درباره چگونگي انجام آزمايش‌هاي غربالگري نوزادان گفت: «جهت انجام اين تست خون پاشنه پاي نوزاد چند روز بعد از تولد و تغذيه با شير مادر روي کاغذهاي خاص (گاتري کارد) گرفته مي‌شود و با همين چند قطره خون مي‌توان حدود 30 تا 50 نوع از بيماري‌هاي متابوليک را تشخيص داد.» وي ادامه داد: «حتي اگر در سابقه فاميلي، فرزند عقب مانده ذهني و جسمي وجود ندارد و يا ديگر کودکان خانواده سالم هستند، باز هم انجام اين تست ضروري است. درحقيقت بسياري از کودکان مبتلا به اين اختلالات سابقه قبلي فاميلي ندارند. البته اين خطر در خانواده‌هايي که سابقه قبلي ندارند به مراتب کمتر از خانواده‌هايي است که سابقه حضور فرزند عقب مانده جسمي و ذهني دارند. از طرفي، اکثر کودکاني که با اين اختلالات متولد مي‌شوند در ابتداي تولد ظاهري کاملاً سالم دارند و انجام اين آزمايش به پزشک کمک مي‌کند تا اين اختلالات را قبل از تبديل شدن به بيماري تشخيص دهد. اما نکته مهم اين است که که اين آزمايش بايد حتماً در همان روزهاي ابتداي تولد نوزاد انجام شود تا بتوان از بروز علايم جدي و جبران ناپذير آن جلوگيري کرد.»
صدور شناسنامه نوزاد، مستلزم ارايه نتايج آزمايش‌هاست
رييس سابق مركز مديريت بيماري‌هاي غيرواگير وزارت بهداشت با اشاره به طرح غربالگري زردي و اجباري شدن غربالگري كم كاري مادرزادي تيروييد در كشور در گفتگو با خبرنگار سلامتيران، گفت: «تست اجباري پي‌كي‌يو، تيروييد و بيماري فاويسم براي نوزادان انجام مي‌شود و صدور شناسنامه براي نوزاد، مستلزم ارايه نتايج اين آزمايش‌ها است.» حسن آقاجاني خاطرنشان كرد: «يکي ازمهم‌ترين اين آزمايش‌ها تست کم‌کاري غده تيروييد است، چرا که كاهش ميزان ترشح هورمون توسط اين غده سبب كاهش فعاليت اندام‌ها شده و در نتيجه فرد دچار افسردگي، خستگي بيش از حد و كاهش ضربان قلب مي‌شود.» وي ادامه داد: «شيوع اين بيماري با توجه به پراكندگي جغرافيايي و آب‌و‌هوايي متفاوت است و افزايش وزن، پف‌آلودگي صورت و چشم‌ها، كاهش اشتها، كلفتي صدا، اختلالات گوارشي مثل يبوست و اختلال در عادت ماهانه خانم‌ها از جمله عوارض ظاهري آن محسوب مي‌شود و اين در حالي است كه كم‌كاري تيروييد علاوه بر اينكه فرد مبتلا را درگير بيماري ناتوان‌كننده‌اي مي‌کند، هزينه سنگيني را نيز به جامعه تحميل خواهد کرد.»
آقاجاني تصريح کرد: «در بسياري از موارد بيماري زردي نوزادان را مي‌توان از ظاهر آنها تشخيص داد اما نوزادان ناشنوا يا مبتلا به كم‌كاري تيروييد معمولا از نظر ظاهري سالم به نظر مي‌رسند و فقط در مواردي نادر ممكن است علايمي مانند زردي طولاني‌مدت، ورم، اختلال در شير خوردن، پايين بودن دماي بدن، برجستگي شكم و وزن بيشتر از ? كيلوگرم در هنگام تولد داشته باشند كه از نشانه‌هاي بروز كم‌كاري تيروييد است.» رييس سابق مركز مديريت بيماري‌هاي غيرواگير وزارت بهداشت اظهار داشت:«مهم‌ترين عوارض بيماري كم‌كاري تيروييد شامل ناشنوايي، عقب‌ماندگي ذهني، لكنت زبان، كوتاهي‌قد و كم‌هوشي است و مادران موظف هستند ? تا? روز پس از تولد نوزادشان، با مراجعه به مراكز بهداشتي و گرفتن نمونه خون از پاشنه پاي نوزادان، اين بيماري را تشخيص دهند و با درمان صحيح و به موقع از عوارض سوء و غيرقابل جبران اين بيماري پيشگيري كنند.»
در واقع اگر درمان براي نوزادان مبتلا به كم‌كاري تيروييد تا قبل از يك ماهگي آغاز شود، آنان در آينده هيچ مشكلي از نظر بهره هوشي نخواهند داشت اما طبق تحقيقات اداره غدد مركز مديريت بيماري‌ها، اگر زمان شروع درمان مبتلايان به اين بيماري به تعويق بيفتد و از 3 ماهگي به بعد شروع شود، نوزاد 70 تا 80 درصد از بهره‌هوشي خود را از دست مي‌دهد و اگر درمان تا 6 سالگي شروع نشود، ميزان بهره هوشي كودك به صفر مي‌رسد.آقاجاني با اشاره به طرحي مربوط به غربالگري كم شنوايي نوزادان كشور نيز گفت: «اين طرح از جمله برنامه‌هاي مشترك با سازمان بهزيستي است كه اقدامات مربوط به آن در اداره ژنتيك وزارتخانه در حال انجام است، اما هنوز به صورت يك برنامه كشوري درنيامده است.» وي در ادامه عنوان کرد: «خانواده‌ها به‌خصوص پدر و مادراني كه تصميم به بچه‌دار شدن دارند، بايد بدانند كه تنها با انجام يك آزمايش ساده خون، آن هم در بدو تولد كه با گرفتن چند قطره خون از پاشنه پاي نوزاد انجام مي‌شود، مي‌توان از داشتن يك كودك عقب‌مانده ذهني جلوگيري كرد.» آقاجاني اضافه کرد: «هم‌اكنون همه بيمارستان‌هاي دولتي و غيردولتي، هنگام ترخيص مادر از بيمارستان، ليستي از مراكز بهداشتي درماني كه در آنها آزمايش‌هاي اجباري نوزادان انجام مي‌شود، مي‌دهند ولي بردن نوزاد به مراكز بهداشتي درماني در اختيار والدين است.» وي در پاسخ به اين سوال که چرا تنها 3 تست از مجموع 25 تست غربالگري نوزادان در کشور انجام مي‌شود، گفت: «کشورهاي پيشرفته از مدت‌ها پيش انجام اين تست‌ها را آغاز کرده‌اند و ما به مرور زمان به اين مهم خواهيم رسيد.»
در بسياري از کشورهاي پيشرفته 25 تست مختلف براي غربالگري نوزادان انجام مي‌شود اما اين غربالگري در ايران تنها 3 مورد است که گاهي اوقات نيز ناديده گرفته مي‌شود و در بسياري از بيمارستان‌هاي شهرهاي کوچک اين تست‌ها وجود ندارد.پريسا اصولي - تاکيد متخصصان و مسوولان در گفتگو با «سلامت»:
شايد اين سوالي باشد که در بدو تولد نوزاد در ذهن بسياري از والدين مطرح شود: «آيا مي‌توان کاري انجام داد تا از بروز بعضي از بيماري‌هاي ذهني يا جسمي در کودکان جلوگيري کرد؟» پاسخ، مثبت است؛ چرا که تنها با انجام آزمايش‌هاي غربالگري، مي‌توان خطر بروز بسياري از بيماري‌هاي ذهني و جسمي را در نوزادان به حداقل رساند. در عين حال، اين آزمايشات غربالگري براي تشخيص نوزادان مبتلا به اختلالات متابوليک نيز بسيار مفيد است. اين بيماري‌ها شامل برخي بيماري‌هاي ژنتيکي مي‌شوند که مي‌توانند بسيار خطرناک باشند و اگر زود تشخيص داده شوند، مي‌توان آنها را درمان کرد و از بروز علايم شديد و خطرناک‌شان جلوگيري کرد؛ خطراتي که مي‌توانند در صورت تاخير در تشخيص و درمان، مشکلات ذهني و جسمي فراواني مانند ناتوانايي‌هاي حرکتي، عقب ماندگي ذهني، سوء تغذيه،اختلالات تکلمي و... را به دنبال داشته باشند...
در بسياري از کشورهاي پيشرفته 25 تست مختلف براي غربالگري نوزادان انجام مي‌شود اما اين غربالگري در ايران تنها 3 مورد است که گاهي اوقات نيز ناديده گرفته مي‌شود و در بسياري از بيمارستان‌هاي شهرهاي کوچک اين تست‌ها وجود ندارد. از طرفي با وجود اجباري شدن اين 3 تست نيز هنوز شاهد بروز بيماري‌هاي مرتبط هستيم، به طوري که با وجود غربالگري موفق نوزادان از نظر كم‌كاري تيروييد در كشور كه تا 80 درصد كودكان را در بر گرفته و 4 برابر استاندارد جهاني است، باز هم نوزاداني با بيماري‌هاي متابوليك و كم‌خوني داسي‌شكل متولد مي‌شوند و اين نکته نشانگر اين مطلب است که در انجام تست‌هاي اجباري به‌صورت منطقه‌اي براي نوزادان بايد يک بازنگري جدي صورت گيرد.
اجباري در کار نيست
گزارش ميداني خبرنگار سلامتيران از سه بيمارستان تهران نشان مي‌دهد که از سه تست اجباري پي‌كي‌يو (PKU)، تيروييد و بيماري فاويسم تنها تست کم کاري تيروييد براي نوزادان اجباري است و در مورد آزمايشات ديگر تقريبا هيچ اجباري وجود ندارد و حتي بسياري از خانواده‌ها از لزوم انجام آنها بي‌خبرند. در عين حال، بسياري بر اين باورند که انجام اجباري اين تست‌ها بيشتر در شهرهاي بزرگ انجام مي‌شود و تعداد زيادي از شهرستان‌ها و روستاها از انجام آنها محروم‌اند. دکتر م. الف، رييس بخش نوزادان يکي از بيمارستان‌هاي شهرستان فسا نيز در اين باره به خبرنگار سلامتيران گفت: «تست‌هاي غربالگري نوزادان در اين بيمارستان اجباري است اما بسياري از خانواده‌ها از انجام آن سر باز مي‌زنند و در هفته اول تولد نوزاد براي انجام تست‌ها مراجعه نمي‌کنند و ناچاريم براي صدور شناسنامه نوزاد گواهي مربوطه را صادر کنيم و گاهي فقط تست غربالگري تيروييد را انجام مي‌دهيم. در عين حال، اگر بخشنامه‌اي وجود دارد اين بخشنامه مخصوص شهرهاي بزرگ است و معمولا قوانين اين چنيني در شهرستان‌ها بسيار کمتر اجرا مي‌شود.»
آزمايش غربالگري نوزادان چگونه انجام مي‌شود؟
دکتر ناصر کلانتري، متخصص کودکان و نوزادان و عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي درباره چگونگي انجام آزمايش‌هاي غربالگري نوزادان گفت: «جهت انجام اين تست خون پاشنه پاي نوزاد چند روز بعد از تولد و تغذيه با شير مادر روي کاغذهاي خاص (گاتري کارد) گرفته مي‌شود و با همين چند قطره خون مي‌توان حدود 30 تا 50 نوع از بيماري‌هاي متابوليک را تشخيص داد.» وي ادامه داد: «حتي اگر در سابقه فاميلي، فرزند عقب مانده ذهني و جسمي وجود ندارد و يا ديگر کودکان خانواده سالم هستند، باز هم انجام اين تست ضروري است. درحقيقت بسياري از کودکان مبتلا به اين اختلالات سابقه قبلي فاميلي ندارند. البته اين خطر در خانواده‌هايي که سابقه قبلي ندارند به مراتب کمتر از خانواده‌هايي است که سابقه حضور فرزند عقب مانده جسمي و ذهني دارند. از طرفي، اکثر کودکاني که با اين اختلالات متولد مي‌شوند در ابتداي تولد ظاهري کاملاً سالم دارند و انجام اين آزمايش به پزشک کمک مي‌کند تا اين اختلالات را قبل از تبديل شدن به بيماري تشخيص دهد. اما نکته مهم اين است که که اين آزمايش بايد حتماً در همان روزهاي ابتداي تولد نوزاد انجام شود تا بتوان از بروز علايم جدي و جبران ناپذير آن جلوگيري کرد.»
صدور شناسنامه نوزاد، مستلزم ارايه نتايج آزمايش‌هاست
رييس سابق مركز مديريت بيماري‌هاي غيرواگير وزارت بهداشت با اشاره به طرح غربالگري زردي و اجباري شدن غربالگري كم كاري مادرزادي تيروييد در كشور در گفتگو با خبرنگار سلامتيران، گفت: «تست اجباري پي‌كي‌يو، تيروييد و بيماري فاويسم براي نوزادان انجام مي‌شود و صدور شناسنامه براي نوزاد، مستلزم ارايه نتايج اين آزمايش‌ها است.» حسن آقاجاني خاطرنشان كرد: «يکي ازمهم‌ترين اين آزمايش‌ها تست کم‌کاري غده تيروييد است، چرا که كاهش ميزان ترشح هورمون توسط اين غده سبب كاهش فعاليت اندام‌ها شده و در نتيجه فرد دچار افسردگي، خستگي بيش از حد و كاهش ضربان قلب مي‌شود.» وي ادامه داد: «شيوع اين بيماري با توجه به پراكندگي جغرافيايي و آب‌و‌هوايي متفاوت است و افزايش وزن، پف‌آلودگي صورت و چشم‌ها، كاهش اشتها، كلفتي صدا، اختلالات گوارشي مثل يبوست و اختلال در عادت ماهانه خانم‌ها از جمله عوارض ظاهري آن محسوب مي‌شود و اين در حالي است كه كم‌كاري تيروييد علاوه بر اينكه فرد مبتلا را درگير بيماري ناتوان‌كننده‌اي مي‌کند، هزينه سنگيني را نيز به جامعه تحميل خواهد کرد.»
آقاجاني تصريح کرد: «در بسياري از موارد بيماري زردي نوزادان را مي‌توان از ظاهر آنها تشخيص داد اما نوزادان ناشنوا يا مبتلا به كم‌كاري تيروييد معمولا از نظر ظاهري سالم به نظر مي‌رسند و فقط در مواردي نادر ممكن است علايمي مانند زردي طولاني‌مدت، ورم، اختلال در شير خوردن، پايين بودن دماي بدن، برجستگي شكم و وزن بيشتر از ? كيلوگرم در هنگام تولد داشته باشند كه از نشانه‌هاي بروز كم‌كاري تيروييد است.» رييس سابق مركز مديريت بيماري‌هاي غيرواگير وزارت بهداشت اظهار داشت:«مهم‌ترين عوارض بيماري كم‌كاري تيروييد شامل ناشنوايي، عقب‌ماندگي ذهني، لكنت زبان، كوتاهي‌قد و كم‌هوشي است و مادران موظف هستند ? تا? روز پس از تولد نوزادشان، با مراجعه به مراكز بهداشتي و گرفتن نمونه خون از پاشنه پاي نوزادان، اين بيماري را تشخيص دهند و با درمان صحيح و به موقع از عوارض سوء و غيرقابل جبران اين بيماري پيشگيري كنند.»
در واقع اگر درمان براي نوزادان مبتلا به كم‌كاري تيروييد تا قبل از يك ماهگي آغاز شود، آنان در آينده هيچ مشكلي از نظر بهره هوشي نخواهند داشت اما طبق تحقيقات اداره غدد مركز مديريت بيماري‌ها، اگر زمان شروع درمان مبتلايان به اين بيماري به تعويق بيفتد و از 3 ماهگي به بعد شروع شود، نوزاد 70 تا 80 درصد از بهره‌هوشي خود را از دست مي‌دهد و اگر درمان تا 6 سالگي شروع نشود، ميزان بهره هوشي كودك به صفر مي‌رسد.آقاجاني با اشاره به طرحي مربوط به غربالگري كم شنوايي نوزادان كشور نيز گفت: «اين طرح از جمله برنامه‌هاي مشترك با سازمان بهزيستي است كه اقدامات مربوط به آن در اداره ژنتيك وزارتخانه در حال انجام است، اما هنوز به صورت يك برنامه كشوري درنيامده است.» وي در ادامه عنوان کرد: «خانواده‌ها به‌خصوص پدر و مادراني كه تصميم به بچه‌دار شدن دارند، بايد بدانند كه تنها با انجام يك آزمايش ساده خون، آن هم در بدو تولد كه با گرفتن چند قطره خون از پاشنه پاي نوزاد انجام مي‌شود، مي‌توان از داشتن يك كودك عقب‌مانده ذهني جلوگيري كرد.» آقاجاني اضافه کرد: «هم‌اكنون همه بيمارستان‌هاي دولتي و غيردولتي، هنگام ترخيص مادر از بيمارستان، ليستي از مراكز بهداشتي درماني كه در آنها آزمايش‌هاي اجباري نوزادان انجام مي‌شود، مي‌دهند ولي بردن نوزاد به مراكز بهداشتي درماني در اختيار والدين است.» وي در پاسخ به اين سوال که چرا تنها 3 تست از مجموع 25 تست غربالگري نوزادان در کشور انجام مي‌شود، گفت: «کشورهاي پيشرفته از مدت‌ها پيش انجام اين تست‌ها را آغاز کرده‌اند و ما به مرور زمان به اين مهم خواهيم رسيد.»