بيش‌فعالي، حالتي است كه در آن كودك به طور مفرط و بيش از اندازه، فعال و پرجنب و جوش مي‌باشد. تحرك زياد اين كودكان نه تنها خود آن‌ها را، بلكه اطرافيان را دچار مشكل مي‌كند.
اختلال بيش‌فعالي و كم‌توجهي يا ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) شرايطي را براي كودك ايجاد مي‌كند كه نتواند آرام و بدون حركت بنشيند، رفتارش را كنترل كرده و توجه خود را به يك موضوع خاص معطوف كند.
از هر 100 كودك 5 كودك، مبتلا به ADHA باشند. پسران سه برابر بيش از دختران در معرض ابتلا به اين عارضه قرار دارند.
اغلب اين اختلال قبل از 7 سالگي آغاز مي‌شود و ممكن است والدين تا وقتي كه فرزندشان بزرگ‌تر نشده، متوجه مشكل او نگردند.
كودكان بيش فعال در معرض خطر بالايي از اختلال رفتار، شخصيت ضد اجتماعي و سوء مصرف مواد مخدر قرار دارند. اكثر كودكان بيش فعال دچار احساس افسردگي، اضطراب و عدم اعتماد به نفس مي‌شوند.
علل بروز ADHD
پزشكان معتقدند افراد مبتلا به ADHD ، فاقد ميزان كافي از مواد شيميايي خاص به نام واسطه‌هاي عصبي در مغز هستند. اين مواد شيميايي، در كنترل رفتار كمك مي‌كنند.
مصرف سيگار در دوران بارداري با ايجاد بيش فعالي در كودك مرتبط است.
علت‌هاي ديگر شامل: تولد پيش از موعد، نوزاد با وزن بسيار كم و آسيب‌هاي مغزي نوزاد حين تولد هستند.
تماشاي بيش از حد تلويزيون در سنين كم موجب كم‌توجهي كودك مي‌شود. كودكان زير 2 سال نبايد تلويزيون نگاه كنند و يا به بازي‌هاي كامپيوتري بپردازند و در كودكان بيش از 2 سال، بايد زمان اين فعاليت ها به 1 تا 2 ساعت محدود شود
علايم ADHD
اشكال در توجه
فعاليت بيش از اندازه (بيش‌فعالي)
انجام عمل قبل از فكر كردن به آن
انواع ADHD
1- نوع بي‌دقت و بدون توجه
در اين نوع، فرد نمي‌تواند روي تكليفي كه به او مي‌دهند و يا يك فعاليت خاص تمركز داشته باشد. اين دسته از افراد غالبا:
- توجه زيادي به جزئيات ندارند.
- بر كارهاي مدرسه نمي‌توانند تمركز داشته باشند.
- كارهاي مدرسه و فعاليت‌هاي روزانه خود را در منزل تا آخر دنبال نمي‌كنند و آن‌ها را به پايان نمي‌رسانند.
- نمي‌توانند يك وظيفه يا تكليف را تمام و كمال انجام دهند.
- اسباب بازي‌ها ، كتاب‌ها و وسايلشان را اغلب گم مي‌كنند.
2- نوع تكانشي - بيش‌فعالي
اين كودكان قبلا از اين كه راجع به عملي فكر كنند، آن را انجام مي‌دهند (تكانشي). كودك هميشه در حال انجام كاري مي‌باشد. ممكن است سطح بيش‌فعالي با افزايش سن كاهش يابد.
مشخصه كودكاني كه اين اختلال را با هم دارند بدين گونه است:
- بي‌قراري و ناآرامي
- دويدن مداوم از سويي به سوي ديگر و يا بالا رفتن از چيزي
- پر سر و صدا بازي كردن
- بيش از حد صحبت كردن
- پاسخ‌دادن ناگهاني و بدون فكر به پرسشي كه هنوز تمام نشده است
- عدم توانايي در صبر كردن براي نوبت خود
- بدون اجازه وسط بازي ديگران پريدن
- وسط صحبت ديگران پريدن
3- نوع تركيبي
در اين نوع، كودكان نشانه‌هايي از هر دو نوع قبل را دارا مي‌باشند. آن‌ها در توجه‌كردن، فعال بودن و كنترل تكانش‌هاي خود دچار مشكل هستند. البته گاهي تمام كودكان بي‌توجه هستند و يا اينكه بيش از حد فعاليت مي‌كنند و حركات تكانشي دارند.
تشخيص ADHD
بيش فعالي اغلب سابقه خانوادگي دارد. براي تشخيص اين اختلال، معاينه بدني بايد انجام شود و شنوايي، بينايي و ساير توانايي‌هاي كودك بررسي شوند.
وقتي علايم ADHD در كودكي مشاهده شود، بايد توسط يك متخصص ماهر مورد ارزيابي قرار گيرد. براي تشخيص ADHD اين نكات را مد نظر قرار دهيد:
* كودك رفتارها و علائم گفته شده در بالا را، قبل از سن 7 سالگي نشان دهد.
* اين رفتارها در مقايسه با كودكان همسن آنان شديدتر باشد.
* علائم حداقل بايد 6 ماه ادامه داشته باشند.
* اين علائم بر روي حداقل دو زمينه زندگي كودك مانند: مدرسه، خانه، پرستار كودك، دوستان و... تاثير منفي داشته باشد.
* علائم نبايد در اثر فشار رواني و استرس ايجاد شده باشد. كودكاني كه طلاق، بيماري، تغيير مدرسه يا تغيير ناگهاني محل زندگي را تجربه مي‌كنند ممكن است بي توجه يا فراموشكار شوند.
درمان
درمان سريع براي ADHD وجود ندارد، اما علايم آن قابل كنترل هستند. والدين و آموزگاران به نكات زير توجه كنند:
- در مورد اين اختلال، اطلاعات بيشتري كسب كنند.
- برنامه تعليم و تربيتي خاصي را متناسب با نيازهاي كودك ايجاد نمايند.
- دارو درماني: در صورتي كه والدين و پزشك احساس كنند كه كودك به دارو نياز دارد.
توصيه‌هايي به والدين
* با فرزند خود كاملا واضح و روشن صحبت كنيد. به فرزند خود بگوييد چه كارهايي را بايد انجام دهد، نه اين كه فقط ، آنچه را نبايد انجام دهد به او گوشزد كنيد.
* هم والدين و هم معلم مدرسه، بايد نمونه‌اي از برنامه تعليم و تربيت خاص نيازهاي فرزند را داشته باشند.
* با معلم كودكتان در تماس باشيد و به او بگوييد فرزند شما در خانه چه عملكردي دارد و از او بپرسيد كه در مدرسه چه مي‌كند و آن‌ها را حمايت كنيد.
* هر روز يك برنامه مشخص، از ساعت بيدار شدن از خواب تا ساعت به خواب رفتن كودك داشته باشيد. برنامه را روي ديوار نصب كنيد تا كودك سراسر روز بتواند آن را ببيند و بر اساس آن بازي كند و تكاليف مدرسه و كارهاي روزمره را انجام دهد.
* به منظم شدن كودك خود كمك كنيد. كيف مدرسه، لباس‌ها و اسباب بازي‌ها را هر روز در جاي مشخص و ثابتي قرار دهيد. در اين صورت احتمال اين كه كودك وسايل مورد نياز خود را گم كند، بسيار كم مي‌شود.
* از حواس پرتي كودك جلوگيري كنيد. تلويزيون، راديو و كامپيوتر را خاموش كنيد.
* تنها امكان انتخاب بين دو چيز را به او بدهيد. در اين صورت كودك هيجان زده و سردرگم نخواهد شد.
* از انضباط به صورت موثري بهره بگيريد. در برابر يك رفتار نامناسب به جاي فرياد زدن يا تنبيه، يكي از امتيازات او را لغو كنيد. در مورد كودكان كوچكتر مي‌توان به سادگي آنان را تا موقعي كه رفتار بهتري نشان دهند ناديده گرفت.
توصيه‌هايي به معلمان
* به دانش آموزان نشان دهيد چگونه از كتاب تكليف و برنامه‌هاي روزانه استفاده كنند. همچنين مهارت‌ها و روش‌هاي يادگيري را به آن‌ها آموزش دهيد.
* به دانش آموزان در فعاليت‌هاي بدني‌شان كمك كنيد. به آن‌ها اجازه دهيد تا كاري را ايستاده پاي تخته انجام دهند. در بين برنامه‌ها به آن‌ها استراحت دهيد.
* با والدين و دانش آموزان، هر دو با هم، براي نوآوري و اجراي يك برنامه تعليم و تربيتي مناسب، به منظور نيل به نيازهاي دانش آموزان، همكاري كنيد.
* انتظارات بالا از دانش آموزان نداشته باشيد، اما سعي كنيد راه‌هاي جديدي را براي انجام كارها امتحان كنيد.
* صبور باشيد و شانس دانش آموزان را براي كسب موفقيت بالا ببريد.