سندرم پاي بيقرار (restless legs syndrome) نوعي اختلال حركتي و اختلال خواب است. احساس كشيدگي، سوزش، گزگز، احساس كاذب حركت مايع يا حركت مورچه در ساق پاها مواردي هستند كه اين بيماران ذكر مي‌كنند. اكثر مواقع اين بيماري در موقع استراحت بروز مي‌كند، ولي در موارد شديدتر در هنگام فعاليت هم اتفاق مي‌افتد.
بيماران مبتلا به اين سندرم نمي‌توانند به خواب روند، يا مكررا از خواب بيدار مي‌شوند. علائم با حركت دادن پاها بهتر مي‌شوند و موقع استراحت بدتر مي‌شوند. اوج علائم عصرها و شب‌هاست.
شيوع اين بيماري با افزايش سن، افزايش مي‌يابد. اين بيماري در زنان و نيز در افراد بي‌تحرك و داراي اضافه وزن شايع‌تر است. استعداد ژنتيكي براي ابتلا به اين بيماري در آن‌هايي كه در سنين پايين‌تر دچار مي‌شوند وجود دارد.
ممكن است اين سندروم (نشانگان)، يك اختلال اوليه باشد، يا ثانويه. ممكن است در حاملگي، نارسايي كليه، كمبود آهن، مشكلات تيروييد و بيماري‌هاي سيستم اعصاب محيطي رخ دهد. در اين صورت به آن فرم ثانويه مي‌گويند و اين فرم معمولا در سنين پس از 50 سالگي شروع مي‌شود. درمان علل ثانويه نشانگان پاهاي بيقرار ممكن است به بهبود يا برطرف‌شدن علايم منجر شود.
بر اساس نتايج يك مطالعه، خطر ابتلا به سكته مغزي و بيماري قلبي در افراد مبتلا به سندرم پاي بيقرار، دو برابر افرادي است كه به اين سندرم مبتلا نيستند
علل سندرم پاي بيقرار
علت قطعي اين بيماري معلوم نيست.
- احتمال دارد مشكل مربوط به ماده‌اي باشد به نام دوپامين. دوپامين يك ماده شيميايي است كه در بدن توليد مي‌شود و براي ارتباط بين برخي سلول‌ها در مغز لازم است.
- براي توليد دوپامين، آهن لازم است. سطح فريتين (آهن) در مايع مغزي نخاعي اين بيماران به طور معني‌دار كمتر است. بنابراين كمبود آهن مي‌تواند توليد دوپامين را مختل كند.
- اختلال جريان خون در پاها
- اختلال اعصاب نخاع يا پاها
- اختلالات عضلاني
- اعتياد به الكل
- كمبود برخي ويتامين‌ها يا املاح
- برخي داروها ممكن است علائم بيماري را ايجاد كنند، نظير بعضي داروهاي سرماخوردگي، داروهاي معده، داروهاي ضد افسردگي و بعضي داروهاي ديگر روانپزشكي.
- همچنين شكلات، نيكوتين، الكل يا هر چيزي كه كافئين داشته باشد مانند قهوه، چاي، و كولاها مي‌توانند علائم اين بيماري را تشديد كنند.
روش تشخيص
هيچ روش آزمايشگاهي يا تصويربرداري نمي‌تواند اين بيماري را تشخيص دهد و تشخيص صرفا توسط پزشك بر اساس شرح علائم بيمار داده مي‌شود. ولي آزمايش خون و روش‌هاي ديگر مي‌تواند در رد بيماري‌هاي ديگر و بررسي فرم‌هاي ثانويه كمك كنند.
از كجا بفهميد كه مبتلا به اين بيماري هستيد؟
- اضطرار شديد براي حركت دادن پاها
- احساس ناخوشايند در پاها از قبيل مورمور شدن ،گزگز، احساس حركت حشرات روي پوست و …
- بدتر شدن علائم با استراحت يا عدم فعاليت به خصوص در حالت نشسته و درازكش
- بهتر شدن علائم با حركت دادن پاها
- بدتر شدن علائم در عصر و شب يا در زمان خواب
درمان
ترك قهوه و الكل
ترك سيگار
ورزش روزانه
قبل از اينكه زياد خسته شويد بخوابيد
ساعات خواب و بيداري خود را منظم كنيد
كاهش وزن و تحرك بدني
تحريك قواي ذهني
ماساژ پاها
حمام آب گرم پيش از خواب
بيماري هايي كه باعث تشديد يا ايجاد پاي بي قرار مي‌شوند نظير كمبود آهن بايستي توسط پزشك درمان شوندداروهايي كه اثري شبيه دوپامين دارند توسط پزشك تجويز مي‌شوند. گاهي با اين داروها علائم زودتر در عصر رخ مي‌دهند و شديدتر مي‌شوند. در اين صورت بايستي پزشك خود را مطلع سازيد تا ميزان يا زمان يا نوع دارو را عوض كند.
درمان بيماري‌هاي ثانويه
1- افراد مبتلا به كمبود آهن (با كم خوني يا بدون كم‌خوني) كه به نشانگان پاهاي بيقرار نيز مبتلا هستند ممكن است با مصرف آهن علايمشان برطرف شود.
2- اين بيماري حين بارداري، به ويژه در سه ماهه سوم شايع و احتمالا با زايمان برطرف مي‌شود.
3- افرادي كه در اثر بيماري مزمن كليه دچار اين سندرم شده‌اند، ممكن است پس از پيوند كليه علايمشان برطرف شود.
گروه‌هاي دارويي كه از شدت بي قراري پاها مي‌كاهند
- داروهاي بيماري پاركينسون: اين داروها با اثر گذاشتن بر سطح دوپامين در مغز، از ميزان حركات پاها مي‌كاهند.
- مواد شبه افيوني: داروهاي شبه افيوني مي‌توانند از شدت علائم بكاهند، ولي اگر با دوزهاي بالا مصرف شوند، خطر اعتياد را در پي خواهند داشت.
- شل كننده‌هاي عضلات و داروهاي خواب آور: اين گروه دارويي، كه آن‌ها را با نام بنزوديازپين ها مي‌شناسيم، كمك مي‌كنند بهتر بخوابيم. ولي قادر به از بين بردن احساس ناخوشايند در پاها نيستند و ممكن است موجب خواب آلودگي در طول روز شوند.
- داروهاي ضدصرع: برخي داروهاي ضدصرع مانند گاباپنتين ممكن است براي كساني كه دچار سندرم پاهاي بي قرار هستند، مفيد باشند.
توصيه‌هاي كلي
* بلند شويد و قدم بزنيد: سندرم بي قراري پا، بيشتر شب هنگام كه در حال استراحت هستيد، حمله مي‌كند، پس سريع‌ترين راه براي فرو نشاندن تحريك پاها و ممانعت از حركت آن‌ها اين است كه قبل از رفتن به رختخواب كمي قدم بزنيد.
* موقعيت خود را تغيير دهيد: به نظر مي‌آيد برخي افراد وقتي به يك طرف بدن مي‌خوابند، علائم سندرم در آن‌ها شدت مي‌يابد. پس موقع خواب، در جهات گوناگون بخوابيد و سعي كنيد پاهايتان را به جلو و عقب حركت دهيد.
* موقع خواب از جوراب نخي و پيژامه نخي استفاده كنيد: سعي كنيد به مدت طولاني در برابر سرما كه يكي از علت‌هاي احتمالي اين بيماري است، قرار نگيريد.
* فشارهاي عصبي را كاهش دهيد: از مصرف داروهاي خواب آور خودداري و سيگار كشيدن را متوقف كنيد.
* ديروقت غذاي سنگين نخوريد. همچنين مصرف كافئين را به شكل قابل توجهي كاهش داده يا متوقف كنيد.
* مصرف آهن را زياد كنيد: دريافت آهن را از طريق مصرف غذاهايي مانند: جگر، گوشت قرمز بدون چربي، ماهي، مرغ، ميوه، سبزيجات برگ سبز، نان‌هاي سبوس دار و مصرف روزانه مكمل‌هاي آهن، اسيد فوليك و مولتي ويتامين بر اساس توصيه پزشك افزايش دهيد. آهن حيواني خيلي راحت‌تر و بيشتر از آهن گياهي جذب مي‌شود و بهتر است براي افزايش جذب آهن در وعده‌هاي غذايي خود از مواد داراي ويتامين C استفاده كنيد.