افتادگي پلك يا پتوز (Ptosis) به افتادگي پلك فوقاني و باريك شدن شكاف پلكي اطلاق مي‌شود كه مي‌تواند يك يا هر دو چشم را مبتلا كند. اين بيماري ممكن است از مقدار كم كه به زحمت قابل تشخيص است تا افتادگي كامل طوري كه تمام مردمك را بپوشاند متغير باشد. پتوز هم در بچه‌ها وهم در بزرگسالان رخ مي‌دهد، اما بيشتر موارد آن در سالخوردگي است.
انواع پتوز
1- بيماري مي‌تواند در زمان تولد نوزاد، به دليل عدم تكامل عضلات بالا برنده‌ي پلك و يا به همراه ساير بيماري‌هاي مادرزادي ظاهر شود كه به آن افتادگي پلك مادرزادي اطلاق مي‌گردد.
2- انواع اكتسابي اين بيماري مي‌تواند به دليل اختلال در عضله بالا برنده پلك فوقاني در اثر افزايش سن (شايع‌ترين علت)، اشكال در اعصاب مربوط به اين عضلات، و يا آسيب پلك در اثر تومورها و التهابات و وارد شدن ضربه به پلك ايجاد گردد.
پتوز كودكان
پتوز مادرزادي به معناي وجود پتوز در بدو تولد مي‌باشد. اگر كودكي با پتوز متوسط تا شديد متولد شود، ممكن است براي تكامل بينايي نيازمند به درمان فوري باشد. پتوز مادرزادي معمولا با گذشت زمان بهبود نمي‌يابد.
پتوز مادرزادي اغلب در اثر نقص در تكامل عضله بالا برنده پلك فوقاني چشم اتفاق مي‌افتد. اگرچه پتوز معمولا يك اختلال مجزا مي‌باشد، ولي در موارد مادرزادي، ممكن است با اختلالات زير همراه باشد:
اختلال حركات چشمي
بيماري‌هاي عضلاني
تومورهاي پلك يا ساير تومورها
اختلالات عصبي
عيوب انكساري چشم
علائم و نشانه‌هاي پتوز
شايع‌ترين علامت آشكار پتوز در كودكان، افتادگي پلك مي‌باشد. در پتوز مادرزادي، اغلب عدم تقارن چين پلك فوقاني وجود دارد. كودكان مبتلا به پتوز ممكن است براي ديدن مجبور شوند، گردن خود را به عقب خم كنند يا ابروها را به سمت بالا بكشند. اين حركات سر و صورت نشان مي‌دهند كه كودك سعي مي‌كند براي ديدن از هر دو چشم استفاده نمايد. بعد از گذشت چند سال، اين وضعيت‌هاي غير طبيعي سر ممكن است منجر به اختلالات ظاهري سر و گردن شود.
مشكلات ناشي از پتوز در كودكان
شايع‌ترين اختلال جدي مرتبط با پتوز دوران كودكي، تنبلي چشم مي‌باشد. پتوز به دو علت مي‌تواند باعث تنبلي چشم شود: يكي انسداد مسير بينايي در پتوز شديد و ديگري ايجاد آستيگماتيسم و تاري ديد ناشي از آن. به علاوه پتوز ممكن است انحراف چشم را مخفي نمايد و اين مورد نيز مي‌تواند منجر به تنبلي چشم شود.
درمان پتوز مادرزادي
در اغلب موارد، پتوز كودكان با جراحي درمان مي‌شود. اگر تنبلي چشم هم وجود داشته باشد، ممكن است درمان با قرار دادن پوشش بر روي چشم سالم، استفاده از عينك يا قطره چشمي ضروري باشد. تشخيص لزوم انجام جراحي و انتخاب روش مناسب، بر اساس عوامل زير صورت مي‌گيرد:
سن كودك، درگيري يك يا هر دو پلك، شدت پتوز، قدرت عضلات بالا برنده و پايين آورنده پلك و وضعيت حركات چشمي.
در اوايل دوران زندگي معمولا ضرورتي به انجام جراحي براي موارد خفيف تا متوسط پتوز وجود ندارد.
كودكان مبتلا به پتوز بايد به طور منظم از نظر تنبلي چشم، عيوب انكساري و حالت‌هاي وابسته، توسط چشم‌پزشك معاينه شوند و در صورت نياز تحت درمان قرار گيرندعلل پتوز بزرگسالان
شايع‌ترين علت پتوز در بالغين، كشيدگي يا جداشدگي تاندون عضله بالابرنده پلك مي‌باشد. وقوع اين مشكل ممكن است ناشي از علل زير باشد:
افزايش سن، بعد از جراحي كاتاراكت (آب مرواريد) يا ساير جراحي‌هاي چشمي و ضربه به چشم.
پتوز بالغين همچنين ممكن است عارضه‌ي ساير بيماري‌ها مانند بيماري‌هاي عصبي يا عضلاني و در موارد نادر تومورهاي حدقه چشم باشد كه عضله بالا برنده پلك يا عصب آن را درگير مي‌كنند.
درمان پتوز بزرگسالان
چشم‌پزشك مي‌تواند بررسي كاملي از مشكل شما به عمل آورده و راجع به روش‌هاي درماني مختلف و عوارض و خطرات احتمالي آن‌ها، اطلاعات لازم را در اختيار شما قرار دهد.
براي تشخيص علت پتوز و انتخاب بهترين روش درماني ممكن است نياز به انجام آزمايش خون، عكسبرداري هاي مخصوص و يا ساير آزمايشات باشد. در صورت يافتن علت زمينه‌اي بايد ابتدا اين مورد اصلاح گردد، اما در اغلب موارد، درمان نهايي جراحي است كه نوع جراحي نيز بر اساس شدت پتوز و ساير يافته‌هاي باليني تعيين مي‌گردد.
خطرات جراحي پتوز
خطرات جراحي پتوز شامل عفونت، خونريزي و كاهش بينايي مي‌باشد، ولي وقوع اين عوارض بسيار نادر است.
بلافاصله بعد از عمل، ممكن است چشم به طور كامل بسته نشود، ولي اين عارضه معمولا مقطعي است. در طي اين مدت مي‌توان از قطره و پماد براي محافظت از چشم استفاده نمود.
اگرچه ظاهر پلك به طور قابل توجهي اصلاح مي‌شود، اما ممكن است پلك‌ها كاملا قرينه به نظر نرسند.
در اغلب موارد بعد از جراحي هنگام نگاه به پايين، پلك عمل شده نسبت به طرف مقابل مختصري بالاتر قرار مي‌گيرد و شب‌ها مختصري باز مي‌ماند كه اين دو عارضه مشكل آفرين نيستند.
در موارد نادر، حركات كامل پلك قابل برگشت نيست. در برخي موارد، ممكن است بيش از يك بار عمل جراحي لازم باشد.
توصيه‌ها
* كودكاني كه با پتوز متوسط يا شديد متولد مي‌شوند، بايد حتماً درمان شوند، زيرا محدود شدن ميدان بينايي و عدم ديد مناسب سبب ايجاد تنبلي چشم مي‌شود. تمام كودكاني كه پتوز دارند (حتي موارد خفيف) بايد هر ساله توسط چشم پزشك معاينه شوند. بدتر شدن پتوز در طول زمان مي‌تواند سبب تغيير شكل چشم به دليل رشد كودك و بزرگ‌تر شدن چشم‌ها و گاهي مشكل در بينايي شود.
* بيمار مي‌بايست دو هفته قبل از جراحي، تحت نظر پزشك از مصرف داروهايي مثل ديكلوفناك، بروفن، آسپيرين و وارفارين كه شانس خونريزي حين عمل يا پس از آن را افزايش مي‌دهند، خودداري نمايد. مي‌توان از روز بعد از عمل، تحت نظر پزشك، مصرف آن‌ها را مجدداً آغاز كرد.
در 10 تا 20 درصد موارد، بعد از جراحي نياز به يك عمل روتوش، جهت اصلاح نهايي موقعيت پلك مي‌باشد. اين كار تنظيمي معمولاً چند هفته تا چند ماه بعد انجام مي‌گيرد و هدف آن تنظيم نهايي عضله در محل مناسب است.