اگر چه علت افزوني آهن در بيماران تالاسمي تزريق خون است، با اين حال افزايش جذب آهن از غذا نيز باعث افزايش ميزان آهن بدن مي شود. درافراد سالم فقط مقدار كمي از آهن مواد غذايي جذب بدن مي شود، حال اين پرسش مطرح مي شود كه چگونه مي توان جذب آهن مواد غذايي را كاهش داد؟ دراين مقاله سعي مي كنيم، به اين پرسش پاسخ دهيم.

انواع آهن در رژيم غذايي روزانه دو نوع آهن وجود دارد:

-آهن گوشت (آهن موجود در گوشت)
-آهن غيرگوشت(آهن موجود در مواد غير گوشتي)

● آهن گوشت

اين نوع آهن در انواع گوشت قرمز، ماهي و قسمت هاي تيره گوشت مرغ وجود دارد. هم چنين جگر نيز يك منبع غني از آهن نوع گوشت است.
آهن گوشت به آساني مورد استفاده بدن قرار مي گيرد و جذب آن در بدن زياد است به طور متوسط پس ازمصرف يك وعده گوشت قرمز حدوداً ۳۵ درصد آهن جذب بدن مي شود.
بنابراين بهتر است بيماران تالاسمي مصرف اين مواد را محدود كرده، به جاي گوشت قرمز از پروتئين هاي گياهي و يا ازقسمت هاي سفيد مرغ كه حاوي آهن كمتري است، استفاده كنند.
جذب آهن گوشت كمتر تحت تأثيرتركيب رژيم غذايي قرار مي گيرد. با اين حال كلسيم موجود در شير، ماست، پنير و خامه، جذب‹‹آهن گوشت›› را تا حدي كاهش مي دهد. پس بهتر است در طبخ غذا از شير يا پنير استفاده شود و يا غذاي خود را همراه با مقداري ماست مصرف كنيد.

● آهن غيرگوشت

اين نوع آهن دربسياري از مواد غذايي وجود دارد، از جمله در زرده تخم مرغ، شكلات، غلات، حبوبات، سبزيجات، ميوه جات، ريشه هاي غددي از قبيل سيب زمني و هويج، برگه هلو، آلو و انجير.
جذب ‹‹ آهن غيرگوشت‌ ›› بسيار كمتر از جذب ‹‹ آهن گوشت ››‌ است. (بطور متوسط حدود ۳ تا ۸ درصد ).
هم چنين جذب ‹‹ آهن غيرگوشت››‌ به راحتي تحت تأثير تركيب غذا قرارمي گيرد؛ بدين معنا كه بعضي از غذاها اگر همراه با غذاهاي حاوي ‹‹ آهن غيرگوشت›› مصرف شوند، باعث افزايش جذب اين نوع آهن و بعضي باعث كاهش جذب اين نوع آهن مي شوند.
به دليل وجود‹‹ آهن غيرگوشت›› در بسياري از غذاها، خودداري از مصرف غذاهاي حاوي اين نوع آهن مشكل است. بنابراين بهتر است رژيم غذايي را با دقت بيش تر غذاهايي كه جذب آهن غيرگوشت را كاهش مي دهند و مصرف كمتر غذاهايي كه جذب اين نوع آهن را افزايش مي دهند متعادل كنيم.
چه غذاهايي جذب‹‹ آهن غيرگوشت››‌ را افزايش و چه غذاهايي آن را كاهش مي دهند؟
غذاهايي كه جذب آهن غير گوشت را افزايش مي دهند.

● ويتامين C

ويتامين C عامل افزايش دهنده جذب آهن است. ويتامين C درميوه جات(به ويژه درمركبات و گوجه فرنگي) و سبزيجات( جعفري، شاهي، شنبليله، تره، شبت، گل كلم، فلفل دلمه اي و … )يافت مي شود. سبزيجات پخته شده حاوي ويتامين C كمتري مي باشند. براي مثال مصرف يك عدد پرتقال يا ۱۰۰ گرم سبزي خوردن همراه با غذا جذب آهن را دو برابر خواهد كرد.
بنابراين بيماران تالاسمي عزيز بهتر است از مصرف ميوه جات وسبزيجات همراه و يا بلافاصله پس از وعده هاي غذايي خودداري كنند. اما از آنجايي كه ميوه جات و سبزيجات حاوي انواع ويتامين ها و آنتي اكسيدان ها مي باشند و مصرف آن ها ضروري است بهتر است در بين دوعده غذا( بعنوان ميان وعده ) مصرف شود.

● گوشت قرمز، گوشت پرندگان، ماهي وساير غذاهاي دريايي

اين گروه از مواد غذايي نه تنها حاوي مقدار زيادي آهن از نوع گوشت مي باشند بلكه باعث افزايش جذب آهن غيرگوشت از ساير غذاها نيز مي شوند.

● ترشيجات سركه

غذاهايي كه جذب آهن غيرگوشت را كاهش مي دهند

● غلات

سبوس گندم،ذرت جو دو سر، برنج و سويا باعث كاهش جذب آهن غير گوشت مي شوند. البته بايد بخاطر داشت كه ويتامين C مي تواند اين اثر را خنثي كند.
بنابراين خوب است كه مقدار زيادي غلات در رژيم غذايي روزانه گنجانده شود،

● چاي و قهوه

چاي و قهوه جذب آهن غيرگوشت را كاهش مي دهند. بنابراين خوب است بيماران تالاسمي عزيز به همراه وعده هاي غذايي يك فنجان چاي پررنگ يا قهوه بنوشند.

● محصولات لبني

شير، پنير و ماست جذب آهن را كاهش مي دهند. هم چنين كلسيم موجود در اين مواد غذايي براي پيش گيري از پوكي استخوان نيز اهميت دارد.
بنابراين تا جايي كه ممكن است مصرف لبنيات را در رژيم غذايي بگنجانيد. به خصوص تركيباتي مانند: شيرقهوه، شيرچاي،ساندويچ پنير، ماكاروني پنير، شيربرنج، آش ماست براي بيماران عزيز بسيار مناسب است.

● آنتي اكسيدان ها

اگر چه اكسيژن براي ادامه حيات ضروري است اما به علت تبديل مولكول هاي اكسيژن به راديكال آزاد خطراتي را نيز مي تواند ايجاد كند. هنگامي كه توليد راديكال هاي آزاد كنترل نشوند اين راديكال ها باعث آسيب هاي جدي در فرد شده ومنجر به بيماري مي شوند. مصرف آنتي اكسيدان ها در رژيم غذايي مانع اين تخريب هاي اكسيداتيو ناشي از راديكال هاي آزاد مي شود.
در بيماران تالاسمي بعلت افزوني آهن در بدن، خطر بيش تر از تخريب اكسيداتيو وجود دارد در نتيجه مصرف بيش تر آنتي اكسيدان ها در رژيم غذايي روزانه اين افراد توصيه مي شود.
▪ آنتي اكسيدان هاي اصلي عبارتند از:
-ويتامين E
-ويتامين C
-كاروتئوئيدها
-فلاونوئيدها

● ويتامين E

ويتامين E مهم ترين آنتي اكسيدان دررژيم غذايي است.
بهترين منبع ويتامين E روغن هاي گياهي از قبيل روغن زيتون، روغن نخل و روغن سويا است كه بهترين آن روغن زيتون است زيرا چربي آن به گونه اي است كه به پيش گيري از بيماري هاي قلبي نيز كمك مي كند.
به هر حال به خاطربسپاريد كه ويتامين E با سرخ كردن تخريب مي شود. بنابراين بهترين راه استفاده از روغن زيتون اضافه كردن آن به غذا درانتهاي مراحل پخت ويا پس از پخت است. بعنوان مثال مخلوط روغن زيتون و ليمو ترش مي تواند يك سس خوشمزه براي انواع ماهي، جوجه، سبزيجات پخته و يا انواع سالادها است. ساير منابع ويتامين E عبارتند از: لبنيات، غلات، انواع مغزها( مغزگردو، بادام، فندق و…) تخم مرغ و گوشت.
لبنيات علاوه برتأمين ويتامين E در بدن، به علت وجود مقادير زياد كلسيم در پيش گيري از پوكي استخوان نيز مؤثرمي باشد و هم چنين باعث عدم جذب آهن در بدن مي شود كه براي بيماران تالاسمي بسيارمفيد است. بنابراين؛ بهتر است با هروعده غذا يك ليوان شيربنوشيد.

● ويتامين C

اين ويتامين در ميوه جات و سبزيجات تازه يافت مي شود.
ويتامين C جذب آهن موجود در مواد غذايي غيرگوشتي از قبيل: تخم مرغ، شكلات، غلات، سبزيجات، ميوه جات، سيب زميني، هويج، لوبيا و عدس را افزايش مي دهد. بنابراين با اينكه ويتامين C مورد نياز ۵ واحد در روز است. هر واحد عبارتست از:

- يك ليوان آب ميوه
- يا يك عدد سيب
- يا يك عدد گلابي
- يا يك عدد موز
- يا يك عدد پرتقال
- يا نصف عدد گريپ فروت
- يا يك عدد گوجه فرنگي
- يا يك كاسه كوچك از سبزيجات مانند هويج و يا سالاد
ويتامين C يك ويتامين محلول در آب است بنابراين هنگام پخت سبزيجات، ويتامين C بدرون آب آن مي رود. پس بهتر است آب سبزيجات پخته شده را نيز مصرف كنيد، حرارت ملايم، ويتامين C مواد غذايي را در هنگام پخت بهتر حفظ مي كند.
هم چنين بهتر است ويتامين E و C توأم مصرف شوند.
بنابراين؛ بهتراست سبزيجات پخته شده را همراه با روغن زيتون وليمو استفاده كنيد.

● كاروتئوئيدها

كاروتئوئيدها نيز جزء آنتي اكسيدان ها هستند.
غذاهاي حاوي كاروتئوئيدها عبارتند از: هويج، كدوحلوايي، ذرت، سيب زميني، انبه، پرتقال و سبزيجات با برگ هاي سبز تيره.
كاروتئوئيدها در حرارت هاي بالا تخريب مي شوند بنابراين در هنگام پخت اين مواد از حرارت كم استفاده كنيد و تا جائيكه ممكن است زمان پخت را كوتاه كنيد.
هم چنين بيش تر اين غذاها حاوي مقادير زيادي ويتامين C نيز هستند پس توصيه هاي مربوط به غذاهاي حاوي ويتامين C را درمورد غذاهاي حاوي كاروتئوئيدها نيز بايد به كار بست.
هنگامي كه غذا حاوي چربي يا روغن باشد جذب كاروتئوئيدها در بدن افزايش مي يابد.
بنابراين: بهتر است به كاروتئوئيدها نيز روغن زيتون اضافه كنيد.

● فلاونوئيدها

فلاونوئيدها نيز آنتي اكسيدان هستند و در چاي، ميوه جات و سبزيجات يافت مي شوند.
چاي نه تنها مقدار زيادي آنتي اكسيدان دارد، بلكه باعث جلوگيري از جذب آهن مواد غذايي مي شود، به ويژه اگر همراه با شير مصرف شود.
بنابراين؛ ما توصيه مي كنيم هر وعده غذايي خود را با يك فنجان چاي بنوشيد.