يائسگي يك فرآيند بيولوژيك طبيعي و گذر از مرحله‌اي به مرحله ديگر است. اين اتفاق همراه با تغييرات هورموني، جسمي و رواني است كه كاملا طبيعي محسوب مي‌شود.
يائسگي به طور طبيعي زماني شروع مي‌شود كه تخمدان‌ها ميزان كمتري استروژن و پروژسترون توليد مي‌كنند و تخمك‌هاي باقي‌مانده در تخمدان‌ها احتمال كمي براي باروري دارند، همچنين خونريزي ماهانه متوقف مي‌شود.
هر زني يائسگي را متفاوت‌تر از ديگري تجربه مي‌كند، حتي سني كه يائسگي در آن شروع مي‌شود در تمام زنان يكسان نيست.
واضح‌ترين چيز، اضافه شدن بخش جديدي از چربي‌ها در بدن است. كافيست كه فرد فعاليتش كم شود و بيشتر از قبل غذا بخورد، به سرعت چندين كيلو اضافه وزن در محل‌هاي خاصي، خصوصاً شكم ديده مي شود.
علائم يائسگي
ممكن است در فردي، يائسگي با علائم كم شروع شود يا ممكن است با علائم بسياري همراه باشد. يائسگي معمولا به دو دوره، دوران حوالي يائسگي و دوران پس از يائسگي تقسيم مي‌شود.
در دوران حوالي يائسگي، علام يائسگي شروع مي‌شوند، ولي هنوز خونريزي ماهانه وجود دارد. سطوح هورموني به صورت نامنظم بالا و پايين رفته و فرد دچار گرگرفتگي و تغييرات عادت ماهانه مي‌شود.
خونريزي فرد ممكن است به نسبت معمول كمتر، بيشتر يا نامنظم شود. اين يك روند طبيعي است كه به يائسگي منجر مي‌شود و معمولا 3 سال قبل از آخرين خونريزي ماهانه شروع مي‌شود.
12 ماه بعد از آخرين دوره قاعدگي، دوران پس از يائسگي شروع مي‌شود كه تخمدان‌ها، استروژن و پروژسترون كمي توليد كرده و تخمك آزاد نمي‌شود. البته گاهي افزايش موقتي هورمون‌ها باعث خونريزي ماهانه مي‌شود كه اين لكه بيني، عادت ماهانه محسوب نمي‌شود.
در صورت وقوع خونريزي يا لكه بيني بعد از 12 ماه از آخرين عادت ماهانه، حتما با پزشك خود مشورت كنيد، چون اين موضوع مي‌تواند نشانه بيماري جدي‌تري باشديائسگي زودرس چيست؟
اغلب زنان در سنين 47 تا 51 سالگي و با توجه به شرايط محيطي و فردي، يائسه مي‌شوند. اما اگر يائسگي در زماني زودتر از موعد طبيعي رخ دهد (قبل از 40 سالگي)، يائسگي طبيعي محسوب نمي‌شود. در اين حالت تخمدان‌ها قادر به ساخت هورمون نيستند و به تحريكات غده هيپوفيز كه تنظيم‌كننده تخمدان‌هاست، پاسخي نمي‌دهند. يائسگي زودرس معمولا در يك درصد زنان اتفاق مي‌افتد.
علائم يائسگي زودرس
با كاهش ميزان هورمون استروژن، بافت پوششي واژن و پيش‌آب راه خشك‌تر و شكننده مي‌شود و خاصيت ارتجاعي خود را از دست مي‌دهد و سوزش و خارش همراه با افزايش خطر عفونت مجاري ادراري واژن به وجود مي‌آيد. فرد ممكن است دچار بي‌اختياري ادرار شود.
به دنبال كاهش هورمون استروژن، رگ‌هاي خوني به سرعت گشاد شده و به دنبال آن فرد احساس گرما و سرخ شدن ناگهاني كه اصطلاحا به آن گرگرفتگي مي‌گويند، مي‌كند. اين حالت ممكن است هر چند ساعت يك بار يا فقط گاهي رخ دهد و يا مي‌تواند در روز يا شب اتفاق بيفتد.
اختلالات خواب و عرق شبانه از پيامدهاي گرگرفتگي است. خانم ها معمولا از گر گرفتگي شكايت دارند و مي‌گويند در حالي از خواب مي‌پرند كه بدنشان خيس عرق شده و به دنبال آن دچار لرز مي‌شوند و حتي ممكن است در دوباره به خواب رفتن يا يك خواب عميق دچار مشكل شوند.
كمبود خواب و تغييرات هورموني بر خلق و خوي اين افراد و همچنين سلامتي آن‌ها تاثير سوء مي‌گذارد و معمولا اين افراد دچار خستگي، بي‌قراري، كاهش حافظه و عدم تمركز مي‌شوند.
گاهي در طي يائسگي ميل جنسي كاهش مي‌يابد، علت آن مي‌تواند تغييرات هورموني و خلقي با تحريك‌پذيري فرد باشد.
عوامل يائسگي زودرس
- هيستروكتومي كامل (برداشتن رحم و تخمدان‌ها) باعث يائسگي مي‌شود، ولي در هيستروكتومي (برداشتن رحم)، تخمدان‌ها برداشته نمي‌شود و معمولا باعث يائسگي نمي‌شود.
- شيمي‌درماني كه براي درمان سرطان‌ها به كار مي‌رود. معمولا روند يائسگي، به صورت تدريجي رخ داده و ممكن است قبل از اين كه خانمي به دوران يائسگي برسد، ماه‌ها و يا سال‌ها علائم دوران يائسگي را داشته باشد.
- اختلالات كروموزومي كه علت آن اختلال مادرزادي در كروموزوم x مي‌باشد.
- اختلالات خود ايمني: در اين حالت بدن بر ضد تخمدان‌ها و رحم شروع به ساخت پادتن مي‌كند كه در نهايت باعث از كار افتادن تخمدان‌ها مي‌شود.
- سابقه خانوادگي ابتلا به يائسگي زودرس
- عفونت‌هاي ويروسي مثل ويروس عامل اوريون
بروز اشكال در قاعدگي در هر سني، ممكن است آغازي براي يائسگي زودرس به حساب بيايد. پس به همه زنان و دختران توصيه مي‌شود در صورت مشاهده چنين اختلالاتي، بلافاصله به پزشك متخصص زنان مراجعه كنند
جلوگيري از عوارض يائسگي
براي جلوگيري از عوارض يائسگي، اين نكات را ناديده نگيريد:
1- ماساژ دادن : بدنتان را به مدت طولاني ماساژ دهيد. عمل ماساژ، چربي‌ها را به حركت درمي‌آورد. بايد روي محل‌هايي كه با قشري از چربي پوشيده شده‌اند، تأكيد بيشتري داشته باشيد.
2- مرطوب كردن پوست : پس از يائسگي، پوست خشك‌تر و شل مي‌شود. پس هر روز، تمام بدن از جمله صورتتان را مرطوب كنيد. براي اين كار، كرم مناسب با نوع پوستتان را انتخاب كنيد.
3- ورزش كردن : با ورزش، از اضافه وزن، بيماري‌هاي قلبي و عروقي و پوكي استخوان پيشگيري كنيد. اگر نمي‌توانيد ورزش كنيد، به هر بهانه‌اي تحركتان را بيشتر كنيد: راه برويد، باغباني كنيد، كارهاي تعميرات را انجام دهيد، گرد گيري كنيد و ... .
4- تغذيه مناسب : برخي عادات غلط غذايي را به تدريج اصلاح كنيد: مصرف سس‌هاي چرب و مايونزها را كم كنيد. خوردن خوراكي‌هاي چرب و شيرين را ترك كنيد. مواد غذايي فرآوري نشده را مصرف كنيد (غلات كامل، نان كامل، آرد، برنج و ماكاروني كامل)، مصرف ماهي، گوشت‌هاي سفيد، فرآورده‌هاي لبني كم چرب را به بقيه‌ي خوراكي‌ها ترجيح دهيد و مصرف ميوه و خصوصاً سبزيجات را افزايش دهيد.
5- به طور مرتب خودتان را وزن كنيد. در يائسگي مثل بقيه دوره‌هاي زندگي، كم كردن 1 يا 2 كيلو راحت‌تر از كم كردن، 5 تا 6 كيلو خواهد بود.
6- زندگي بدون استرس داشته باشيد. سعي كنيد آرامش خود را حفظ كنيد. مشكلات خواب را از بين ببريد. براي حل مشكلات خواب اين موارد را رعايت كنيد (زمان منظم براي خوابيدن و از خواب برخاستن، دعاي قبل از خواب، ورزش نكردن در شب، حمام آب گرم، شام سبك، عدم استفاده از نوشيدني‌هاي كافئين‌دار و ...).
زماني را براي كارهايي مثل مطالعه، گشت و گذار و غيره بگذاريد.
توصيه‌هاي پزشكي
1- طي چند سال اول پس از يائسگي، تراكم استخوان‌ها با سرعت بيشتري كاهش مي‌يابد. اين كاهش مي‌تواند منجر به پوكي استخوان شود. پوكي استخوان باعث شكنندگي و ضعف استخوان‌ها مي‌شود.
2- تغذيه سالم به خصوص مصرف مواد غذايي حاوي كلسيم، ويتامين D همچنين رژيم غذايي سالم كه شامل ميوه‌جات، سبزيجات، غلات و كاهش مصرف چربي‌هاي اشباع و قندها مي‌باشد مي‌تواند كمك زيادي در پيشگيري از پوكي استخوان و كاهش علائم يائسگي داشته باشد.
3- ورزش منظم و حداقل روزانه 30 دقيقه و به صورت ملايم مانند پياده‌روي، شنا و... مي‌تواند باعث كاهش علائم يائسگي شود.
4- در مرحله اوليه يائسگي، براي كاهش علائم آن و حفظ سلامتي فرد معمولا پزشك هورمون استروژن و پروژسترون را به صورت دوره‌اي تجويز مي‌كند تا سيكل قاعدگي ايجاد شود. اما اين زنان حتما بايد تحت نظر پزشك باشند و هورمون درماني را اجرا كنند.