هزاران سال است كه گياهان براي كسب انرژي ، دور كردن ارواح خبيثه و تقويت ارگان هاي خاصي از بدن به كار رفته اند ، امروزه نيروبخش هاي رايج در شرق چون جينسينگ و دانگ گويي (

Dang gui) از نيروبخش هاي غربي چون رزماري و مريم گلي رايج تر و محبوب تر هستند. گياهان نيروبخش مي توانند به روش هاي متفاوتي طبقه بندي شوند. به عنوان افزايش دهنده انرژي يا كي (Qi) تغذيه كننده خون يا مايعات بدني ، تنظيم بين اخلاط در پزشكي ايورودايي و منبع انرژي توليد مثل و زاد و ولد مي باشد.


يكي از گياهان نيروبخش و مقوي كه مشهوريت زيادي در جهان دارد جينسينگ مي باشد كه بهتر است آن را گياه جواني يا نوشدارو بناميم. در كتب سنتي و به عربي ريشه گياه را «جنسه» و «جنسا» مي نامند. به فرانسوي و انگليسي Ginseng و Asiatie ginsengو Chinsese ginseng گفته مي شود. گياهي است از خانوادۀ عشقه Araliaceae مي باشد كه نام علمي آن Panax ginseng مي باشد.

اين گياه Panax ginseng كه بيش از 5000 سال است در چين به كار مي رود. براي پزشكان عرب قرن نهم ميلادي شناخته شده بود. ماركوپولو در مورد اين گياه شگفت كمياب نوشته است : «هنگامي كه هيئتي از سوي پادشاه سيام بالوئي چهاردهم ديدار كرد گياه جينسينگ را به او معرفي كردند. از آن پس ثروتمندان اروپايي براي رفع خستگي و ناتواني از جينسينگ استفاده مي كردند. همچنين اين گياه در قرن هجدهم ، در آمريكا هم شهرت يافت ، مخصوصاً وقتي كشف شد كه گياه پاناكس كينكفوليوس (Panax quonquefolius) در آن قاره بومي است.

مشخصات :

گياهي است چند ساله ، برگ هاي آن مركب داراي 7-5 برگچه كه به طور گروهي با دمبرگ هاي خود از يك نقطه خارج و تشكيل يك برگ مركب را مي دهند. هر برگچه ، بيضي با كنارۀ دندانه دار منظم ، نوك تيز و با گلبرگ هاي مشخص مي باشد. ريشه گياه كه در قسمت مستعمل آن مي باشد دراز، ضخيم يك شاخه يا منشعب و دو شاخه ، طول آن يك متر و بيشتر و قطر آن در ناحيه يقه گياه تا 10 سانتي متر مي رسد. پوست خارجي ريشه گياه به رنگ زرد ، طعم آن كمي شيرين ، شبيه مغز ريشه شيرين بيان است. البته در بعضي گونه ها اندكي تلخ مي باشد. اين گياه در كوهستان هاي چين و منچوري مي رويد و از داروهاي شفابخش معروف چيني است كه هم اكنون در تمام داروخانه هاي چين و اغلب داروفروشي هاي اروپا و آمريكا عرضه مي شود.

تركيبات شيميايي :

از نظر تركيبات شيميايي براي اينكه به اسرار خواص شفابخش اين ريشه پي برده شود ، مطالعات وسيعي صورت گرفته است و آنچه كه تا به حال گزارش شده است اين است كه اين گياه داراي گلوكوزيدهاي استروئيدي به نام پاناكيلون ، يك ساپونين به نام پاناكسوزيد يا پاناكسين ، مواد صابوني ، يك اساس روغني فرار به نام پاناسين و يك هورمون و ويتامين B و ويتامين D ، تركيبات استيلني ، استرول ها و سرانجام يك گلوكوزيد به نام جينسينگ مي باشد.

اين دارو تونيك ، محرك ، بازساز و مقوي است. مركز سيستم اعصاب و تنفس را تحريك مي كند و اين اثر دارو مربوط به وجود دو گلوكوزيد به نام هاي پانوكسيد آ و پانوكسيد ب آن جدا شده اند. از ريشه گياه 2-1 درصد كولين برحسب وزن و بتاسيتوسترول به دست مي آيد. از اين دارو براي تهيۀ داروهاي جواني كه در تركيبات داروهاي به كار مي رود استفاده مي شود.

از گزارش ديگري آمده است كه در سال 1974 ريشه اين گياه و ساير اعضاي اندام گياه براي يافتن اسرار شگفت انگيز شفابخش آن تحت بررسي دانشمندان قرار دارد و تاكنون چندين ماده عامل فيزيولوژيك از آن جدا شده است، از آن جمله عمده ترين آن عبارتند از پانكسين كه مقاومت عضلات را در برابر بي نظمي ها و ناراحتي ها افزايش مي دهد و پانكس اسيد كه متابوليسم و سيستم عروقي را اصلاح مي كند و پاناكولين يا پانكس ويلون كه روي سيستم غدد مترشحه داخلي يا آندوكرين اثر مي گذارد و پاناسن كه مركز اعصاب را تحريك مي كند و در آخر جينسينگ براي بيماري قند اثر مثبت دارد.

خواص و كاربرد:

ريشه جينسينگ شايد معروفترين داروهاي چيني باشد كه از دوران كهن تاريخ تا حال همواره آثار شفابخش آن مورد توجه حكماي طب سنتي قرار داشته است و دارد. از نظر خواص به طور كلي ، نيروبخش ، مقوي ، محرك ، بادشكن و نرم كننده مي باشد. بررسي هاي زيادي روي اين ريشه به عمل آمده كه به اسرار شفابخش آن در موارد معالجه قطعي بي نظمي هاي عصبي ، كم خوني ، ضعف ، كمبود تعرق و بي نظمي تنفس ، فراموشي و نسيان ، تشنگي مداوم ، بي ميلي جنسي ، خستگي شديد ، سوء هاضمه ، دردهاي ناحيه قلب و تهوع و ... پي برده شود. خوردن آن به صورت جوشانده يا عصاره يا به صورت اسانس و يا مستقيماً از جرم گرد ريشه به صورت خام صورت مي گيرد. خوراك آن نيرو و توانايي ايجاد مي كند تا در دوران نقاهت پس از بيماري ، بي نظمي هاي غده هاي بدن و ضعف اعصاب از بين رود و كار طبيعي و شفادهنده آنها اعاده گردد. متابوليسم قندها و هيدراتهاي كربن در بدن را منظم مي كند و موجب مي شود كه مصرف اكسيژن به طور مداوم و عادي انجام گيرد و براي آرام كردن اشخاصي كه ناراحتي هاي رواني دارند ، بسيار نافع است و يك نوع مسكن موثر براي مغز مي باشد. چند نوع از Panax در بازار دنيا عرضه مي شود كه از نظر خواص و مرغوبيت در رديف هاي متفاوتي قرار مي گيرند.
جين سينگ گياهي نيرو بخش بوده و در حفظ سلامتي بدن و هماهنگي فعاليت هاي حياتي آن نقش به سزايي دارد. لازم به ذكر است كه خواص اين گياه در ريشه آن وجود دارد.

ساير خواص جينسينگ عبارتند از:

* افزايش توان ذهني

* افزايش قدرت جسماني

* بهبود فعاليت حافظه

* افزايش شادابي و نشاط

* افزايش قدرت تحمل و پايداري

* از بين بردن استرس

* مقابله با پيري و عوارض آن

* تقويت سيستم ايمني بدن

* تنظيم سوخت و ساز (متابوليسم) بدن

* جلوگيري از سردرد

* بهبود بي خوابي و بد خوابي

* كاهش عوارض يائسگي

* برطرف ساختن يا بهبود مشكلات جنسي

* رفع خستگي، ضعف و بي حالي

* افزايش قدرت سيستم قلبي و عروقي

* تنظيم فشار خون (كاهش دهنده فشار خون در صورت بالا بودن آن و افزايش دهنده فشار خون در صورت پايين بودن آن)

* تنظيم سطح قند خون بدن

* مقابله با افسردگي

* تقويت ‌كننده قواي عمومي بدن و به ‌ويژه تقويت ‌كننده توانايي جنسي مردان

* كاهش ميزان و شدت سرماخوردگي در فصل زمستان

خواص فوق به دليل وجود تركيباتي خاص به نام جينسينوسايد( ginsenoside ) در ريشه اين گياه است. هر چه ريشه اين گياه پيرتر شود، تجمع جينسينوسايدها نيز افزايش مي يابد. لذا مي توان گفت با افزايش تدريجي سن گياه خواص درماني و دارويي ريشه آن نيز افزايش مي يابد.

ريشه جينسينگ مي تواند بيشتر از صدها سال زندگي كند. ولي به تدريج تغييراتي در ساختار آن حاصل مي گردد.

شواهد به دست آمده حاكي از آن است كه اين گياه براي از بين بردن آثار ناشي از خستگي و ضعفِ قواي ذهني و جسمي موثر است و براي درمان بيماراني كه از دردهاي سينه (بيماري هاي ريوي) شكايت دارند نيز پيشنهاد مي شود. همچنين اين گياه قادر به از بين بردن تومورها و افزايش طول مدت زندگي افراد است.

مطلب مهم اين است كه علي رغم داشتن خواص درماني، اين گياه عمدتاً نقش حفاظتي و پيشگيري كننده دارد و كمتر به عنوان درمان قطعي و سريع بيماري ها موثر است.


انواع جينسينگ :

1- جينسينگ كره اي يا چيني  Pnax ginseng

در برخي مناطق كوهستاني هند و چين كاشته مي شود و از نظر ريشه غده اي آن مورد توجه مي باشد. در چين و ژاپن از جوشانده يا دم كرده غدۀ زيرزميني خشك آن براي نرم كردن سينه و به عنوان مقوي معده و تب بر استفاده مي شود. در هندوچين جوشانده ساقه ضخيم زيرزميني به عنوان تقويت و تجديد قوا در دوره نقاهت بيماران و زنان پس از وضع حمل داده مي شود. اين دارو به عنوان نوشدارو در آن مناطق براي انواع بيماري ها تجويز مي شود و اختصاص به يك بيماري خاص ندارد. جينسينگ چيني يا كره اي يكي از نادرترين و گرانترين گياهان مي باشد. يك تونيك تجديد كننده انرژي ، مخصوصاً در طحال و ريه . پژوهش هاي جديد ، وجود تركيبات استروئيدي شبيه هورمون هاي جنسي انسان را در آن نشان داده است. اين گياه باعث تقويت سيستم ايمني و كاهش خستگي هم مي شود. نحوه مصرف به صورت جوشانده و تنتور مي باشد كه در جوشانده به عنوان تونيك عمومي 3 تا 10 گرم آن را در 500 ميلي ليتر آب مي جوشانيم و در حالت تنتور كه در درمان اسهال ناشي از ضعف دستگاه گوارش مصرف مي شود و همچنين در درمان آسم و سرفه مزمن نيز استفاده مي شود.

مي توان از كپسول حاوي 500 ميلي گرم تا 4 گرم از پودر ريشه نيز به عنوان تقويت كننده استفاده نمود.

اگرچه پاناكس جينسينگ عموماً بي خطر است اما عوارض جانبي هم دارد. در دوران بارداري يا در صورت بالا بودن فشارخون از مصرف مقدار زياد يا به مدت طولاني بايد پرهيز كرد. همچنين از مصرف ساير محرك ها مانند چاي ، قهوه و نوشابه هاي كولادار همراه با پاناكس جينسينگ بايد خودداري نمود.

 2- پاناكس نوتو جينسينگ :Panax noto ginsingPanax noto ginsing

كه داراي ساقه زيرزميني ضخيم است و براي تقويت و جلوگيري از خونريزي ، بندآوري خونريزي خارجي يا داخلي، تف كردن با اخلاط خوني ، خونريزي از بيني ، عادات ماهيانه بيش از حد متعارف و وجود خون در ادرار و مدفوع به كار مي رود. عده اي از دانشمندان خواص آن را شبيه خواص گياه .Cynura pinnatifida Dc مي دانند و از نظر قابض بودن و بندآوردن خونريزي و جوش دادن زخمها مانند آن گياه تلقي مي شود. استوارت معتقد است كه براي جوش دادن زخمهاي پوست بسيار مؤثر است. دانشمند ديگري به نام چيو اصولاً اين دو گياه را تحت يك نام چيني آنها ذكر كرده است ولي به هر حال در عين حال كه شبيه هستند ولي دو گياه مختلف مي باشند و مؤثرترين آنها جنسه مي باشد كه نوشدارو به معناي واقعي مي باشد و در موقع خريد بايد دقت كرد كه ريشه گياه اصيل خريداري گردد. اين جينسينگ كه جينسينگ كاذب هم ناميده مي شود به عنوان ضد درد و براي قطع خونريزي ( داخلي و خارجي ) به كار مي رود. همچنين به داروهاي مربوط به بيماري هاي عروقي و قلبي و آنژين صدري اضافه مي شود. در دوران جنگ ويتنام سربازان ويت كنگ از اين گياه براي افزايش سرعت بهبودي زخم هاي گلوله استفاده مي كردند. قسمت مورد استفاده اين گياه ريشه آن مي باشد كه بصورت پودر مي باشد كه در كپسول ها و يا قرص هاي 2-1 گرمي براي درمان زخم و خونريزي ها و يا درد به كار مي رود و براي درد ناشي از زخم معده آن را با پوست درخت نارون مخلوط مي كنند. در دوران بارداري از پاناكس نوتو جينسينگ نبايد استفاده كرد ، زيرا ممكن است روي جنين اثر بدي داشته باشد.

:Panax quinquefolius 3- پاناكس كينكفوليوس

در عده اي از مدارك علمي نيز اين گونه كه اصولاً بومي آمريكاي شمالي مي باشد و سابقاً از آنجا به چين برده و كاشته مي شده نام برده مي شود كه در حال حاضر تقريباً در بازار معروفيتي ندارد. اين جينسينگ آمريكايي هم يك تونيك مي باشد كه در چين براي تب و خستگي ناشي از بيماري هاي مزمن لاغر كننده ، مانند سل بكار ميرود و همچنين در درمان سرفه هاي ناشي از ضعف ريه هم مفيد است. قسمت مورد استفاده اين گياه نيز ريشه مي باشد كه به دو صورت تنتور و پودر مي باشد كه در تنتور به عنوان تونيك يا همراه گياهاني مثل زنجبيل شامي و پوست درخت توت براي سرفه مزمن و ضعف ريه استفاده مي شود. پودر ريشه پاناكس كينكفوليوس در كمبود انرژي به صورت قرص يا كپسول در دوزهاي 2-1 گرمي استفاده مي شود.

:Eleutherococcus Senticosus 4- جينسينگ سيبري

بخش مورد استفاده اين گياه ريشه مي باشد (مانند بقيه گونه هاي جينسينگ) و بعنوان داروي ضد اسپاسم و ضد روماتوئيد است و توان انسان را در برابر استرس افزايش مي دهد و هيجان زايي آن كمتر از جينسينگ چيني و كره اي مي باشد و براي كساني كه به دنبال تحريك كننده قوي تري هستند روش مصرف آن به صورت تنتور يا كپسول حاوي 500 ميلي گرم پودر ريشه مي باشد ، البته بصورت قرص هاي دارويي نيز كاربرد دارد.

نظري به تحقيقات جديد علمي در مورد خواص درماني جينسينگ :

درباره جينسينگ تحقيقات علمي گسترده اي در جهان به عمل آمده است. تنها دانشمندان روسي بيش از 400 طرح تحقيقاتي در مورد آثار شفابخش جينسينگ سيبري انجام داده اند. نتايج تمام تحقيقات نشان داده است اشخاصي كه از دم كرده جينسينگ استفاده مي كنند معمولاَ سالمتر و شادابترند و در برخورد با ناملايمات زندگي استقامت بيشتري از خود نشان مي دهند ، انرژي بيشتري براي كار دارند و تمركز حواس آنها خيلي بهتر و بيشتر است.

دكتر فرانسورت(Dr.Norman Franworth) كه يكي از دانشمندان معروف گياهان دارويي است تجربيات روسها را در مورد جينسينگ كاملاً تأييد مي نمايد. نظريه دكتر فرانسورت در مورد خواص جينسينگ اين است كه جينسينگ يك آداپتوژن است. آداپتوژن يك اصطلاح فني و پزشكي مي باشد كه آن را اولين بار پزشك معروف روسي به نام برخمان (Dr.I.I.Berkhman) ، از آكادمي علمي شوروي ، تعريف كرده است و اين لقب را براي توضيح خواص شفابخش جين سنگ به كار برده است.

يك آداپتوژن ماده اي است بي ضرر كه نقش تعديل كننده در بدن را دارد ، يعني ورود آداپتوژن به بدن موجب مي شود هرچيزي كه در بدن در حالت عدم تعادل يا غير نرمال است عادي و نرمال شود. مثلاً اگر فشارخون خيلي زياد است تا حد عادي آن را كاهش مي دهد و اگر فشارخون پايين افتاده و كم است ؛ آن را تا حد عادي و طبيعي ، متناسب با فيزيولوژيي بدن افزايش مي دهد. به اين ترتيب وجود آداپتوژن در يك ماده غذايي و ورود آن به بدن آثار فيزيولوژيكي گسترده اي شبيه ضداكسيدكننده ها دارد. البته در جينسينگ مواد ضداكسيدكننده نيز وجود دارد كه خاصيت مفيد آداپتوژن جينسينگ را تشديد و تحريك مي كند.

تحقيقات علمي جديد ديگري نشان مي دهد كه فرايند تعديل كردن نه فقط در جينسينگ بلكه در اغلب مواد خوراكي نيز وجود دارد. مثلاً محققان وزارت كشاورزي آمريكا اخيراً كشف كرده اند كه عنصر كروم كه به مقدار خيلي كم براي بدن لازم است از عوامل آداپتوژن مي باشد و آثار دو بعدي دارد و در دو جهت مخالف براي تعديل اختلالات و عدم تعادل هاي فيزيولوژيكي بدن اثر مي گذارد. مثلاً قند خون را تعديل مي كند ، يعني اگر زايد برحد نرمال باشد تا حد نرمال كاهش مي دهد و اگر كمتر از حد نرمال شده است آن را تا حد نرمال و طبيعي بدن افزايش مي دهد. به نظر مي رسد اين خاصيت برقراري تعادل بيوشيمي در بدن كه اصل Yin-Yang معروف چيني ها را به خاطر مي آورد در اغلب گياهان شفابخش و مواد خوراكي طبيعي يافت مي شود.

از نظرمقدار و مدت مصرف ، عده اي از دانشمندان توصيه مي كنند كه روزانه 2/1-1 قاشق مربا خوري از گرد ريشه جينسينگ 6 ساله در مدت يك ماه خورده شود و سپس دو ماه بعد از آن خورده نشود ، ولي عده اي نيز معتقدند كه تا مدت ها هر روز از پودر جينسينگ مي توان خورد. جينسينگ را بصورت جوشانده نيز مي توان خورد. براي اين كار 2/1 قاشق مربا خوري گرد جينسينگ را در يك پيمانه آب جوش (220 گرم ) ريخته و بگذارند 10 دقيقه ريزريز بجوشد و 2 پيمانه در روز از اين جوشانده بخورند.


تهيه چاي جينسينگ:


براي تهيه چاي جينسينگ، مقداري آب را بجوشانيد و ترجيحا اين كار را در ظروف غير فلزي مانند قوري لعابي يا چيني يا پيركس انجام دهيد. مقداري از ريشه خشك شده ي جينسينگ (حدود 1 تا 3 گرم ) را به آب جوش اضافه كنيد. سپس شعله را كم كنيد و اجازه دهيد تا مدت 20 تا 30 دقيقه بجوشد. در صورت تمايل مي توانيد بيشتر از اين مدت نيز آن را بجوشانيد، تا جايي كه آب به نصف مقدار اوليه اش برسد.

حال صبر كنيد تا چاي كمي سرد شود و دماي آن به دماي اتاق برسد اين توصيه اي است كه در طب سنتي چين به آن اشاره شده و پيشنهاد شده است كه چاي به صورت ولرم نوشيده شود.

بهتر است كه روزانه، 1 يا 2 فنجان از اين چاي بنوشيد.

ريشه گياه جينسينگ را مي توان به صورت قطعه قطعه استفاده كرد. توجه كنيد كه ريشه ها در هنگام تهيه چاي آن و نيز تا پايان مرحله خنك شدن، بايد در داخل قوري بمانند.

دم كردن ريشه كمك مي كند تا نرم و قابل استفاده شود. علاوه بر اين مي توان با قرار دادن تعدادي از ريشه ها در ماكروويو، آنها را نرم و قابل برش كرد.

دقت كنيد كه ريشه ها هنگام گرم كردن، نسوزند. مي توانيد آن ها را به تنهايي يا همراه عسل ميل كنيد.

مصرف 1 تا 2 گرم پودر جينسينگ خالص و مرغوب در روز توصيه شده است. يا اين كه مي توانيد قطعه اي از ريشه آن را به اندازه يك سكه، روزانه مورد استفاده قرار دهيد.

عوارض جانبي

اگرچه جينسينگ عموما بي خطر است، اما عوارض جانبي هم دارد. سردرد، بي قراري، مشكلات خواب، بي نظمي در ضربان قلب، تحريك پذيري، تنگي نفس، اسهال، استفراغ و خون دماغ از عوارض جانبي آن است.

مراقب باشيد

همان طور كه در بالا ذكر شد، اين گياه نقش درماني ندارد، پس وقتي افراد به برخي بيماري ها مبتلا هستند، مخصوصا اگر دارو مي خورند، بايد از مصرف مقدار زياد يا طولاني مدت جينسينگ پرهيز كنند، مانند:

* مبتلايان به فشار خون بالا

* بيماران قلبي

* مبتلايان به اندومتريوز

* افراد مبتلا به شيزوفرني

* افراد مبتلا به ديابت (بايد مراقب افت قند خون باشند)

* افراد مبتلا به بي خوابي

* زنان باردار و شيرده (جينسينگ شبيه هورمون استروژن عمل مي كند)

* كساني كه آسپيرين، وارفارين و داروهاي كاهش دهنده فشار خون مصرف مي كنند، نبايد جينسينگ مصرف كنند.

* همچنين بايد از مصرف ساير مواد محرك مانند چاي، قهوه و نوشابه هاي كولادار همراه با جينسينگ خودداري نمود.
مقدار خوراك از گونه P.ginseng :

اين دارو بصورت عصاره آبي در شيشه هاي كوچك يا در كپسول عرضه مي شود.

1- شيشه ها به ظرفيت 50 سانتي متر مكعب است كه در آن 40 گرم از جرم ريشه گياه وجود دارد. از اين عصاره سه بار در روز و در هر بار 20-10 قطره بايد خورد.

2- كپسول ، در هر كپسول 700 ميلي گرم جرم ريشه گياه وجود دارد كه از اين كپسول ها روزي يك بار و دو كپسول بايد خورده شود.

3- آمپول ، در هر آمپول 2-1 گرم از جرم ريشه گياه موجود است و ظرفيت هر آمپول از نظر مايع و جرم ريشه گياه 10 سانتي متر مكعب مي باشد و آمپول ها در بسته بندي هايي كه در هر بسته 10 آمپول مي باشد ، عرضه مي شود كه حاوي 12000 ميلي گرم جرم ريشه گياه جينسينگ است ، از اين آمپول ها روزي بايد يك عدد خورد (اين آمپول ها براي تزريق نيست و فقط بايد خورده شود).

به طور كلي مقدار خوراك از جرم ريشه گياه در حدود 5/1-1 گرم در روز مي باشد كه علاوه بر موارد فوق مي توان به صورت جوشانده نيز تهيه كرد و خورد.

به طور كلي مي توان گفت كه جينسينگ گياهي است گرم ، خنك ، تمام گونه هاي آن شيرين و تا حدي اشتهاآور است و باعث ترشح شيره گوارشي مي شود و به عنوان تقويت كننده ، محرك ، كاهنده قند خون و كلسترول خون ، تقويت كننده و محرك دستگاه ايمني بدن به كار برده مي شود. اين گياه داروي خوبي براي ريه ها مي باشد و مشكلات و بيماري هاي مزمن ريه را به سرعت بهبود مي بخشد.

قرن هاست كه چيني ها سالمند از جينسينگ به عنوان داروي تقويتي استفاده مي كنند. سابقه استفاده چيني ها از اين گياه به 5000 سال پيش مي رسد. گرچه غربي ها جينسينگ را در زمان ماركوپولو شناختند ، اما استفاده وسيع آن را از قرن هيجدهم شروع كردند. امروزه از جينسينگ به عنوان بخش اصلي بسياري از داروهاي تركيبي گياهي استفاده مي كنند.