يكي از دوستان من معتقد است وقتي نمي‌تواند روي موضوعي تمركز كند و آن موضوع بسيار مهم و حياتي است، با مصرف دم كرده فلان گياه، تمركز بهتري پيدا مي‌كند و مي‌تواند روي موضوع مورد نظر تمركز كند. يكي ديگر از آشنايان تعريف مي‌كرد فردي براي تمرين، دم كرده ي چند گياه و ميوه خشك را استفاده مي‌كند.
● آيا واقعا اين موارد حقيقت دارد؟
عقايد و نظرات مختلفي درباره نوشيدني‌ها يا غذاهايي كه باعث افزايش تمركز مي‌شوند، وجود دارد. از قهوه گرفته تا شكر و پروتئين كه معتقدند تمركز را افزايش مي‌دهد. حتي كار به جايي رسيده است كه مكمل‌هاي غذايي خاصي براي اين منظور به بازار آمده‌اند تا حافظه، توجه و عملكرد مغز را بهبود ببخشند.
اما واقعا در شرايطي كه بايد تمام ذهن متمركز روي يك موضوع مهم باشد چه كمكي مي‌توان به مغز و ذهن رساند؟ آيا واقعا مواد غذايي خاصي باعث تقويت هوشياري و آگاهي مي‌شوند و ما مي‌توانيم با مصرف آنها و با خيال راحت در امتحان، مصاحبه شغلي يا كنفرانس شركت كنيم؟!
اگر به صحبت ها و گزارش‌هاي متخصصان توجه كنيم، با اخبار خوب و بدي در اين باره مواجه مي‌شويم:
ـ اول اين كه نمي توان از تاثير غذا روي ذهن و قدرت تفكر چشم پوشي كرد و حتما تاثيراتي دارد.
ـ دوم اين كه هيچ غذايي جادويي خاصي وجود ندارد كه بتواند قدرت ذهني افراد را به صورت معجزه آسايي افزايش دهد. بنابراين بايد واقع گرا بود و به صورت مبالغه آميز با اين مساله برخورد نكرد.
اما يك خبر خوب و تازه در اين زمينه وجود دارد و آن، اين است كه بعضي غذاها براي كوتاه مدت باعث افزايش تمركز فرد مي‌شوند و تحقيقات نشان مي‌دهد فوايد بعضي مواد مغذي مشخص شده است و بررسي‌ها براي اعلام نتايج نهايي ادامه دارد.
بعضي مواد كه به نظر مي‌رسد اثرات مثبتي روي ذهن دارند، به شرح زير است، اما اينكه اثرات آنها چقدر مثبت يا منفي است، جاي بحث دارد.
● يك فنجان قهوه به همراه شكر
بسيار از مردم حاضرند قسم بخورند كه قهوه همراه با شكر، در شرايطي كه آنها به تمركز فراواني نياز داشته اند، به كمك آنها آمده و كاملا موثر بوده است. افراد زيادي به اين مساله و مسائلي از اين قبيل باور دارند. معتقدند موادي مثل قهوه، چاي، مواد شيرين مثل بستني يا شيريني‌جات و يا مواد غذايي كه از هر دو ماده مذكور دارند، مانند شكلات و نوشيدني‌هاي مقوي مثل ليموناد، ذهن آنها را باز و آماده تفكر بهتر مي كند.
دكتر ويلسون، سخنگوي انجمن رژيم غذايي آمريكا معتقد است كافئين موجود در قهوه مي‌تواند در رفع خستگي مفيد باشد و به فرد انرژي بدهد؛ اما اين اثر كاملا كوتاه مدت است و در اصل خصوصيات فردي است كه طول مدت اثر يا واكنش نسبت به چنين موادي را تعيين مي‌كند. بعضي از مردم با مصرف اين مواد احساس بهتري دارند و به علت اثرات تحريكي اين مواد، ميزان ضربان قلب آنها افزايش مي‌يابد، در حالي كه بعضي ديگر احساس ناراحتي مي‌كنند و عصبي مي‌شوند. همين حالات ناراحتي و عصبي شدن مي‌تواند تمركز فرد را مختل و مساله را بغرنج‌تر كند.
حتي اگر فردي با مصرف اين گونه مواد غذايي احساس بهتري داشته باشد، به هر حال بعد از رفع اثرات اين مواد غذايي، دوباره به حالت قبلي برمي‌گردد و گاهي اگر اين مواد بيش از حد مصرف شوند، مشكل ساز مي‌شود؛ چرا كه اثبات شده مصرف بيش از حد قهوه به دليل داشتن كافئين زياد، باعث از بين رفتن تمركز مي‌شود.
از سوي ديگر، اثر شكر بر هوشياري و آگاهي كمي پيچيده‌تر به نظر مي‌رسد. اين واقعيت وجود دارد كه مغز از گلوكز به عنوان منبع اصلي سوخت استفاده مي‌كند. در يك مطالعه كه روي ۲۰ نفر انجام شد، از نوشيدني شيرين يا كربوهيدرات‌ها استفاده شد و در هيچ كدام از آنها وضعيت حافظه به طور مشخص بهتر نشد.
تنها نتيجه‌اي كه به نفع مواد شيرين تمام شد، اين بود كه غذاهاي بسيار شيرين اثراتي سريع، كوتاه مدت و مثبت بر توانايي ذهني دارند. پروفسور گلد، استاد روان شناسي و علوم اعصاب دانشگاه ايلينويز معتقد است در كل گلوكر (قند) اثراتي بر حافظه و يادگيري دارد، اما دخالت ديگر فرآيندها مثل استرس و تفاوت فردي در سوزاندن گلوكز را نبايد ناديده گرفت.
او در آزمايش هاي خود به اين نتيجه رسيده است كه هر چه مقدار مصرف گلوكز بالاتر باشد، اثراتش بر روي حافظه بهتر و بيشتر مي‌شود، اما وقتي به يك مقدار خاصي مي‌رسيم، ديگر شرايط بهتر نمي‌شود و حتي بدتر مي‌شود. حتي اگر گلوكز از يك حد بالاتر بود، حافظه مختل مي‌شود.
دكتر محمد علي تقي پور