بيماري ديابت در بعضي از بيماران به سرعت پيشرفت مي‌كند، در حالي كه ديدشان خوب است و فرد احساس مي‌كند كه ديابت بر چشمش تاثير نكرده است. لذا به چشم‌پزشك مراجعه نمي‌كند و نتيجه اين مي‌شود كه بيماري به شدت پيشرفت مي‌كند و زماني فرد مراجعه مي‌كند كه چشمش در وضعيت مخربي قرار گرفته است.

سال‌ها قبل، پيش از ابداع روش‌هاي جديد درمان ديابت، بسياري از بيماران مبتلا به ديابت به علت عوارض چشمي اين بيماري نابينا مي‌شدند. اما امروزه مي‌توان با تشخيص به موقع و درمان مناسب از اين عارضه جلوگيري كرد.

دكتر مسيح هاشمي، فوق‌تخصص بيماري‌هاي شبكيه و ليزر، به سئوالات زير پاسخ مي دهد.

آقاي دكتر، آيا بيماري ديابت فقط قسمت خاصي از چشم را تحت تاثير قرار مي‌دهد يا همه جاي چشم را؟

ديابت يك بيماري فراسو است و نه تنها همه جاي چشم را، بلكه همه جاي بدن را تحت تاثير قرار مي‌دهد. نقطه اثر بيماري ديابت رگ‌هاي كوچك بدن است، به اين صورت كه ديواره رگ‌هاي كوچك، نازك شده و مقاومت خود را از دست مي‌دهند و حاشيه‌هاي نازكي پيدا مي‌كنند و اين امر سبب خراب شدن رگ‌ها مي‌شود. به عبارت ديگر تخريب رگ، هدف اصلي بيماري ديابت است كه در همه قسمت‌هاي بدن صورت مي‌گيرد، اما چون ما مي‌توانيم داخل چشم را مشاهده كنيم، مي‌توانيم ضايعات چشمي را‌ ببينيم.

پس نمي‌توانيم بگوييم اين عوارض فقط در چشم ايجاد مي‌شوند؟

ديابت روي چشم به طور مستقيم اثر مي‌گذارد و چون بينايي شخص كم مي‌شود، ما بيشتر به آن توجه مي‌كنيم. ولي اگر از كبد، كليه و مغز همين بيماران نمونه‌برداري كرده و زير ميكروسكوپ نگاه كنيم، مي‌بينيم اين عوارض در اين قسمت‌ها هم ديده مي شود. به همين دليل است كه خيلي از بيماران مبتلا به ديابت پس از مدتي كه بيماري چشم گرفتند تا حدودي كليه‌هايشان هم از كار مي‌افتد.

اين ضايعات از چه قسمتي از چشم شروع مي‌شوند؟

از قسمت‌هاي داخلي چشم يعني از شبكيه كه مهم‌ترين و شايع‌ترين قسمتي است كه ديابت بر آن تاثير مي‌گذارد. شبكيه جايي است كه تصويرهايي كه ما مشاهده مي‌كنيم روي آن تشكيل مي‌شود. بيماري ديابت در درجه اول عروق شبكيه را تحت‌تاثير قرار مي‌دهد و سبب مي‌شود از رگ‌هاي نازك شده شبكيه، سرم و خون نشت كند. نشت عروقي سبب مي‌شود كه سرم و مواد داخل رگ به شبكيه نفوذ كرده و در فضاي بين سلول‌ها انباشته شود. اين امر موجب تاري ديد مي‌شود. اين آثار اوليه ديابت بر روي چشم است. اما مشكل به همين جا ختم نمي‌شود. در مرحله بعدي جوانه‌هايي در عروق داخل چشم ايجاد مي‌شوند كه در نهايت به عروق خوني تبديل مي‌شوند، يعني چشم دوباره رگ‌سازي مي‌كند. اين رگ‌هاي جديد كه گاهي به مقدار زياد در چشم رشد مي‌كنند، رگ‌هاي اضافي هستند. اين رگ‌هاي اضافي نازك، شكننده و خطرناك هستند و كم‌كم پس از مدتي در حالي كه فرد از وجود اين عروق بي‌خبر است خون‌ريزي مي كنند. سپس مانند تارعنكبوت در داخل چشم رشد مي‌كنند و به شبكيه چسبيده و آن را مانند چنگك از جاي خودش بلند كرده و بيمار را دچار جداشدگي شبكيه مي‌كنند. در اين حالت ديد بيمار بسيار كم مي‌شود.

آيا كاهش ‌بينايي علت‌هاي ديگري هم دارد؟

بله، يكي از اين علت‌ها نرسيدن اكسيژن به مركز بينايي در شبكيه است، در نتيجه اين مركز از كار مي‌افتد، و يا ممكن است به علت نشت مايع يا سرم از ديواره‌هاي عروق تخريب شده به داخل مركز بينايي و شبكيه، تورم ايجاد شود و سلو‌ل‌هايي كه نور را گرفته و تصوير ايجاد مي‌كنند نيمه جان شده و از كار بيفتند و در نتيجه بيمار تار ببيند.

علايم درگيري چشم با ديابت چيست؟

بيماري كه دچار عوارض چشمي شده ممكن است هيچ علامتي نداشته باشد. اما در كل اين عوارض عبارت‌اند از خون‌ريزي‌هاي كوچك نقطه‌اي و نشت از عروق كه ممكن است وجود داشته باشد و در مركز بينايي رخ داده باشد ولي از نظر بيمار قابل فهم و درك نباشد. در اين حالت به طور معمول ديد بيمار كاهش پيدا مي‌كند و تار مي‌بيند، به طوري كه با عينك هم اصلاح نمي‌شود. در اين حالت بعضي از بيماران در اثر بي‌توجهي و ناآگاهي به چشم‌پزشك مراجعه نمي‌كنند و در نتيجه بيماري در چشم‌شان پيشرفت مي‌كند. اين افراد ممكن است يك روز از خواب بيدار شوند و متوجه شوند كه هيچ چيز نمي‌بينند.

به طور معمول بيماران چه مدت پس از ابتلا به ديابت، به عوارض چشمي مبتلا مي‌شوند؟

بيماراني كه در سنين جواني دچار ديابت مي‌شوند و انسولين تزريق مي‌كنند (ديابت نوع يك) معمولا وقتي بيماري‌شان تشخيص داده مي‌شود كه به عوارض چشمي مبتلا شده‌اند، به علت اين كه ديابت اين افراد دير تشخيص داده مي‌شود. اگر هم به طور فرض، از روز اول بيماري شان معلوم شود ، در حدود 5 تا 10 سال طول مي‌كشد تا بيماري خودش را در چشم نشان دهد.

در بيماران مسن و ميانسال كه به ديابت نوع دو مبتلا هستند و گاهي قرص مي‌خورند و گاهي انسولين تزريق مي‌كنند، به طور معمول 8 تا 10 سال پس از ابتلا به بيماري ديابت، علايم چشمي ظاهر مي‌شوند.

آيا بيماران مي‌توانند با كنترل قند خون باعث شوند كه عوارض چشمي اصلا پيش نيايد؟

بعيد است. چون به طور معمول پس از 10 تا 15 سال، عوارض در ته چشم مشاهده مي‌شوند. ولي اگر كنترل خوب انجام شود، هم درمان اين بيماران راحت‌تر است و هم شدت عوارض بسيار خفيف‌تر خواهد بود.

چه توصيه‌هايي به بيماران مبتلا به ديابت داريد؟

هر فردي كه مبتلا به ديابت است بايد در اولين فرصت به چشم‌پزشك مراجعه كند. اگر چشم‌پزشك گفت كه فرد سالم است معاينه بعدي به دو سال بعد موكول مي‌شود، به شرط اين كه ديابت كنترل شود در غير اين صورت به يك سال بعد موكول مي‌شود، ولي اگر گفت كه عوارض چشمي ظاهر شده بسته به شدت علايم، يا زمان معاينه بعدي را مشخص مي‌كند و يا از همان جلسه، درمان را شروع مي‌كند. والدين به اين نكته توجه كنند كه رسيدن به سن بلوغ در كودكان مبتلا به ديابت با پيدا شدن ناگهاني و پيشرفت سريع عوارض چشمي همراه است. بنابراين لازم است كودكان مبتلا به ديابت هنگامي كه به سن بلوغ مي‌رسند در اولين فرصت معاينه كامل چشم را انجام دهند.

براي كاهش عوارض چشمي ديابت، بيماران بايد مراقب رژيم غذايي خود باشند

دكتر شاهرخ ميلاني ، جراح و متخصص بيماري هاي چشم در مورد نوع رژيم غذايي بيماران ديابتي مي گويد: 

"بايد فاصله بين غذاها زياد نباشد و مقدار مصرف قند و كربوهيدرات ها زير نظر پزشك متخصص تنظيم گردد. بيماران اين را هم بايد در نظر داشته باشند كه هر نوع ميوه شيريني حاوي قند است، حالا چه توت باشد، چه خرما و چه عسل طبيعي.

قندهاي مصنوعي هم كه عوارض بيشتري دارند، مثل ساخارين كه ايجاد سرطان مثانه مي كند.

بعضي از قندها سريعا در خون ظاهر شده و باعث نوسانات شديد مي گردند (مثل گلوكز) و بعضي ها به آهستگي.

براي حفظ سلامت چشم هم مصرف چربي امگا 3 (روغن ماهي) و امگا 6 (روغن زيتون) و بعضي از آنتي اكسيدان ها مثل ويتامين A،E ،C  و چاي سبز مي تواند كمك كننده باشد."