سنگ هاي ادراري قدمتي 7000 ساله دارند. بقراط حكيم 460 سال قبل از ميلاد، به وجود سنگ در انسان پي برد و در سال 865 ميلادي زكرياي رازي درباره درمان جراحي سنگ مثانه صحبت كرده است.

امروزه عوامل ژنتيكي، مصرف داروها، تغييرات PH ادرار ، كاهش مصرف مايعات و رژيم غذايي را جز موارد مهم تشكيل سنگ مي دانند و رابطه ي بين سنگ و عفونت و نارسايي كليه و مرگ و مير ناشي از عوارض آن ها معلوم شده است. آگاهي از چگونگي تشكيل سنگ نقش مهمي در پيشگيري از اين بيماري دارد.

به طور كلي سنگ ادراري، يك بيماري شايع در تمام جوامع مي باشد كه عوامل متعددي در ايجاد آن دخالت دارند. به همين دليل در بررسي عوامل دخيل در ايجاد سنگ كليوي در نظر گرفتن يك عامل يا حتي چند عامل ممكن است نتيجه درستي ندهد.

سنگ چگونه تشكيل مي شود؟

وقتي غلظت مواد در داخل يك محلول بيش از حد شود، به حالت فوق اشباع در مي آيد و به كريستال تبديل شده و رسوب مي كند، مثل اتفاقي كه موقع توليد نبات رخ مي دهد. براي توليد نبات، ابتدا محلول شكر و آب را غليظ مي كنند. سپس داخل اين محلول غليظ نخ آويزان مي كنند تا كريستال هاي شكر دور اين نخ جمع شوند و نبات توليد شود.

اين همان اتفاقي است كه هنگام تشكيل سنگ كليه مي افتد. وقتي غلظت مواد در ادرار زياد شود، زمينه تشكيل هسته سنگ در ادرار فراهم مي شود. وقتي هم كه اين هسته اوليه ايجاد شد، ساير مواد دور اين هسته رسوب مي كنند و سنگ بزرگ مي شود.

چرا كليه بعضي از افراد سنگ ساز است؟

اينكه چرا سنگ كليه ايجاد مي شود؟ چرا در يك كليه بيشتر از ديگري سنگ توليد مي شود؟ چرا بعضي بيشتر و بعضي كمتر سنگ كليه دارند، سئوالاتي هستند كه هنوز به طور مشخص جواب آنها پيدا نشده است. اما در اين زمينه نظريه هايي وجود دارد. مثلا اگر غلظت مواد داخل ادرار زياد شود، مي تواند زمينه ساز سنگ كليه شود، يا در برخي موارد، زمينه هاي ارثي براي تشكيل سنگ مطرح شده است كه استعداد فرد را در ابتلا به سنگ كليه افزايش مي دهد.

افراد سنگ ساز بايد بدانند...

در فصل تابستان افراد كمتر از حد مورد نياز مايعات مي نوشند. لذا غلظت ادرار زياد مي شود و بلورهاي اگزالات كلسيم و نمك موجود در ادرار مخصوصا در اوج فصل گرما، در دستگاه ادراري تجمع بيشتري مي يابند.

كارشناسان به افرادي داراي كليه هاي سنگ ساز هستند ، آشاميدن آب به ميزان 12 ليوان در روزهاي گرم سال و به خصوص آب هاي گازدار را توصيه مي كنند. از گروه نوشابه ها فقط ماء الشعير كه خود باعث دفع سنگ كليه مي شود، بيشتر توصيه مي گردد.

تفكري كه مي گويد كساني كه كليه سنگ ساز دارند، نبايد لبنيات بخورند، كاملا غلط است. چون اولا، برخي افراد هستند كه بدن شان به كلسيم اضافه نياز دارد؛ مثل زنان باردار و كساني كه دچار پوكي استخوان هستند.

ثانيا در برخي موارد، ما به بيمار توصيه مي كنيم كه بيشتر كلسيم مصرف كند. مثلا در سنگ هاي اگزالات كلسيم، اگر شما كلسيم بيشتري مصرف كنيد، اين كلسيم در روده به اگزالات متصل مي شود و اصلا از روده جذب نمي شود و به اين ترتيب ، يون اگزالات كه افزايش آن در ادرار باعث تشكيل سنگ اگزالات كلسيمي مي شد، اصلا وارد بدن نمي شود.

يكي از مواد غذايي كه باعث توليد سنگ مي شود، نمك است. نمك عاملي است كه به ساخته شدن سنگ هاي كلسيمي كمك مي كند. وقتي نمك مي خواهد از كليه وارد ادرار شود، با خودش كلسيم را وارد ادرار مي كند و به اين ترتيب غلظت كلسيم ادرار افزايش مي يابد. بنابراين همان نمكي كه هنگام پختن غذا به آن زده مي شود كافي است و افرادي كه كليه سنگ ساز دارند، نبايد سرسفره به غذايشان نمك بزنند و مواد شور مثل خيار شور را مصرف نكنند.

يكي از مواردي كه در دستگاه ادراري ايجاد سنگ مي كند مصرف زياد مواد پروتئيني است ، بنابراين توصيه مي شود مصرف روزانه گوشت قرمز در افراد مبتلا به سنگ كليه 200 تا 250 گرم باشد.

نكات مفيد

50 درصد افرادي كه سنگ كليه دارند و درمان مي شوند، بعد از 10 سال احتمال عود سنگ در آنها زياد است.

كليه آقايان 2 تا 3 برابر خانم ها سنگ سازي دارد كه ممكن است وجود هورمون مردانه تستوسترون بي تاثير نباشد.

هورمون هاي جنسي زنان بيشتر در گشاد شدن حالب ها (كه به دفع سنگ كمك مي كند) فعال است. ضمن اينكه طول ميزناي در خانم ها بيشتر است.

بعضي مواد غذايي مثل مركبات ، چغندر ، كاكائو ، اسفناج ، قهوه و نوشابه سياه داراي مقادير قابل توجهي اگزالات هستند و يا اين كه موادي دارند كه در بدن به اگزالات تبديل مي شود كه اگزالات بالا يكي از عوامل تشكيل سنگ هاي كليوي است.

چاي داغ و پر رنگ مقدار بالايي اگزالات دارد بهتر است افراد از چاي سرد و كم رنگ كه اگزالات آن كم است، استفاده نمايند.

بيماران سنگ ساز بايد آب فراوان بنوشند، حتي در شب ها. بهترين زمان نوشيدن آب تا سه ساعت بعد از خوردن غذا است كه سنگ سازي آغاز مي شود. مقدار دفع ادرار فرد سنگ ساز، بايد بيشتر از دو ليتر در 24 ساعت باشد.

يكي از عوامل سنگ سازي، بي تحركي است. مشاغل كارمندي ، راننده ها و افراد پشت ميز نشين تحرك ندارند. اين افراد بايد فعاليت هاي ديگري در حين انجام وظيفه داشته باشند و مقدار مصرف مايعات را افزايش دهند.

افرادي كه داراي كليه‌هاي سنگ ساز هستند، بايد از مصرف نمك و گوشت قرمز اجتناب كنند.

افراد سنگ ساز، هيچ منعي در خصوص استفاده از لبنيات ندارند و مصرف شير در آنها هيچ مشكلي ايجاد نمي‌كند.

خانم‌هايي كه مجبورند از قرص كلسيم استفاده كنند و دچار كليه سنگ‌ساز هستند، نبايد از اين قرص‌ها استفاده كنند و مي‌توانند مصرف سه ليوان شير را در روز جايگزين قرص نمايند.

يكي از دلايل عمده ايجاد سنگ در دستگاه ادراري در فصل تابستان، تعريق زياد و قرارگرفتن در معرض نور خورشيد و جذب ويتامين D است كه از عوامل مستعدكننده ايجاد سنگ كليه محسوب مي شود.

مصرف آب روزانه در بيماران مبتلا به سنگ كليه بايد به اندازه‌اي باشد كه ادرار بي‌رنگ شود. تيره شدن رنگ ادرار به معني كم شدن آب بدن است كه اين مساله دفع سنگ كليه را به تاخير مي‌اندازد.