فنیل کتون اوری (PKU)
فنیل کتون اوری یک بیماری ارثی و اتوزوم رزسیو می باشد.بروز این بیماری همراه با افزایش مداوم فنیل آلانین خون بین ۱ در ۳۰۰۰ تا ۶۰٫۰۰۰ بر حسب کشور متفاوت است. در ایران پیش بینی  میشود شیوع بیماری ۱ در ۶۰۰۰ باشد. بیماری اتوزوم مغلوب است و شیوع آن در صورتی که ازدواجهای خویشاوندی شایع باشد افزایش می یابد.
فنیل آلانین یک اسید آمینه ضروری است. چنانچه از فنیل آلانین مواد غذایی در بدن برای ساخت پروتئین استفاده نشود، این ماده بطور طبیعی تجزیه می گردد. کمبود آنزیم فنیل آلانین هیدروکسیلاز یا کوفاکتور آن یعنی تتراهیدروبیوپترین موجب تجمع فنیل آلانین در مایعات بدن می شود. فرم های مختلف بالینی و بیوشیمیایی افزایش فنیل آلانین در بدن وجود دارد.

فنیل کتونوری نوع کلاسیک
این نوع بیماری بدلیل کمبود یا فقدان آنزیم فنیل آلانین هیدروکسیلاز ایجاد می شود. فنیل آلانین اضافی به فنیل پیرویک اسید و فنیل اتیلین آمین تبدیل می شود. این متابولیت ها و سایر متابولیت های بعدی همراه با فنیل آلانین اضافی متابولیزم طبیعی را مختل نموده و موجب صدمه مغزی می گردند.
علائم بیماری: کودک مبتلا در ابتدای تولد طبیعی است و عقب ماندگی ذهنی بتدریج پیشرفت می کند و طی چند ماه آشکار می شود. کودک در صورتی که تحت درمان قرار نگیرد، به ازای هر ماه ۴ نمره از IQ او کاسته خواهد شد و تا پایان سال اول ۵۰ نمره از IQ را از دست خواهد داد. عقب ماندگی مغزی در این بیماری شدید است و کودک مبتلا پرفعالیتی همراه با حرکات بی هدف پیدا می کند. اغلب بیماران مبتلا نیاز به مراقبت مخصوص دارند. بوی مخصوص و نامطبوع این کودکان مربوط به متابولیت اسید لاکتیک است. در معاینه عصبی، علائم یکنواختی را نمی توان یافت. اغلب بیماران هیپرتونیک هستند و یک سوم این بیماران تشنج نیز دارند.
در کشورهایی که غربالگری نوزادان در حال انجام است، و کودکان مبتلا به موقع شناسایی و درمان می شنوند بندرت می توان تظاهرات این بیماری را یافت.
تشخیص: این بیماری در بدو تولد با اندازه گیری فنیل آلانین خون به انجام می رسد. چند قطره خون مویرگی که بر روی کاغذ فیلتر گرفته شده است و می تواند به آزمایشگاه منتخب پست شود کافی است، توصیه می شود خون نوزاد بعد از گذشت ۴۸ تا ۷۲ ساعت از عمر وی و ترجیحاً بعد از تغذیه پروتئنی گرفته شود. این موجب می شود تا نتایج منفی کاذب کاهش یابد. در صورتی که این تست مقدماتی افزایش فنیل آلانین را نشان دهد، فنیل آلانین و تیروزین پلاسما باید اندازه گیری شود. در صورتی که فنیل آلانین خون بیش از ۲۰ mg/dl و تیروزین خون نرمال باشد و  همچنین متابولیت های فنیل آلانین در ادرار افزایش یافته باشد و اختلال مربوط به تتراهیدروبیوپترین (کوفاکتور فنیل آلانین هیدروکسیلاز) رد شود، تشخیص فنیل کتونوری تائید می گردد.
درمان: اقدامات درمانی این بیماری متمرکز بر کاهش فنیل آلانین و متابولیت های آن در خون است و هدف آن ممانعت یا کاهش صدمه مغزی است. فنیل آلانی رژیم این بیماران باید محدود شود. این رژیم باید تحت نظر یک متخصص تغذیه تنظیم گردد و با آزمایشات مکرر خون از سطح مناسب فنیل آلانین خون اطمینان حاصل شود. سطح سرمی مورد نظر بین ۲ تا ۶ mg/dl است.
گرچه بعد از ۶ سال از عمر کود شدت کنترل رژیم غذایی کاهش می یابد لیکن این موضوع که تا چه سالی از عمر، رژیم مخصوص غذایی ادامه یابد همچنان مورد بحث است.

هیپرفنیل آلانینمی بدخیم (کمبود کوفاکتور BH4)
در ۲% کودکانی که افزایش فنیل آلانین خون دارند نقص در آنزیم هایی است که ایجاد یا تجدید BH4 را موجب می شوند. در این کودکان حتی در صورتی که فنیل آلانین خون کنترل شود پیشرفت صدمه مغزی ادامه می یابد. BH4 کوفاکتور آنزیم های هیدروکسیلاز فنیل آلانین، تیروزین و تریپتوفان است و هیدروکسیلازهای تیروزین و تریپتوفان برای ساخت نوروتراستمیترهای دوپامین و سروتونین ضروری است. ۴ اختلال آنزیمی که منجر به کمبود این کوفاکترو می شوند شناخته شده اند. بیش از ۵۰% اختلال مربوط به کمبود آنزیم ۶- پیروویل تتراهیدروپترین سنتتاز (۶-PTS) است.

علائم بالینی: از نقطه نظر بالینی علائم این بیماری شبیه بیماران فنیل کتونوری کلاسیک است ولی علی رغم رژیم درمانی مناسب، علائمشان بعد از ۳ ماهگی ادامه می یابد (به استثنای کمبود یا فقدان آنزیم کاربینولامین دهیدراتاز که علائم بالینی ندارد و این بدلیل آنست که دهیدراتاسیون می تواند بطور غیر آنزیماتیک و به آهستگی انجام شود و BH4 ایجاد گردد.

تشخیص : یکی از راههای تشخیص این بیماری آزمون تجویز BH4 است. در این روش BH4 خوراکی داده می شود یا داخل ورید تجویز می شود و در بیماران مبتلا به این کمبود، فنیل آلانین خون طی ۴- ۶ ساعت طبیعی می گردد. تست در حالی انجام می شود که طفل، رژیم طبیعی حاوی فنیل آلانین دریافت داشته است. برخی بیماران مبتلا به نقص آنزیمی دی هیدورپتریدین ردوکتاز به این تست جواب نمی دهند. این گروه اخیر را می توان از  طریق بررسی آنزیمی تشخیص داد. این نقص همچنین می تواند از طریق مطالعه ژن مربوطه نیز شناسایی شود.

درمان: درمان به روش های مختلف انجام می شود و اثرات طولانی مدت درمان همچنان نامعلوم است، از جمله روش های درمانی در این بیماری رژیم محدود در فنیل آلانین و همچنین تجویز پیش سازهای نوروترانسمیترها است (۵-hydroxytryptophan, L-dopa). روش دیگر درمانی رژیم محدود در فنیل آلانین و تجویز خوراکی BH4 است. دوز کم روزانه این ماده، فنیل آلانین خون را نرمال می  کند و در صورتی که با دوز بالا (۲۰ -۴۰ mg/kg/24h) تجویز شود از سد خونی مغزی عبور نموده و پیشترفت صدمات مغزی را مانع می شود.

هیپرفنیل آلانینمی خوش خیم
فنیل آلانین خون این نوزادان کمتر از ۲۰ mg/dl است و این سطح از فنیل آلانین موجب ترشح فنیل پیرویک اسید در ادرار نمی شود. علت این اختلال کمبود فنیل آلانین هیدروسیلاز است. در این بیماری طیف آنزیم موجود بین ۱ تا ۳۵% است، در حالی که در PKU یا هیپرفنیل آلانینمی کلاسیک آنزیم قابل اندازه گیری نیست. این نوزادان حتی بدون درمان می توانند رشد طبیعی داشته باشند. در بیمارانی که فنیل آلانین سرم آنها بین ۱۰ – ۲۰ mg/dl است و تیروزین خون آنها طبیعی است و PKU ندارند، محدودیت ساده فنیل آلانین رژیم غذایی برای کنترل فنیل آلانین خون کفایت می کند. در این گروه کودکان می توان با امتحان رژیم معمول پروتئین برای ادامه یا قطع برنامه غذایی تصمیم گیری کرد. کودکانی نیز که از ابتدا محدودیت غذایی نداشته اند باید بررسی های دوره ای رشده و از رشد طبیعی و سطح مناسبت فنیل آلانین خون آنها اطمینان حاصل شود.

فنیل آلانینمی گذرا
افزایش فنیل آلانین خون در تیروزینمی گذار نوزادان رخ می دهد. وقتی توانایی نوزادان برای اکسیده کردن تیروزین تکامل یابد، سطح فنیل آلانین خون طبیعی خواهد شد. فنیل آلانین ترانس آمیناز نیز اگر وجود نداشته باشد یا به حد کافی تکامل نیافته باشد، می توان این مشکل را در صورتی که نوزاد محتوای پروتئینی شیرش بالا باشد، ایجاد نماید. این نوزادان حتی وقتی سطح فنیل آلانی خونشان به ۳۰ mg/dl می رسد pku ندارند و اگر شیر آنها محتوای پروتئینی شیر انسان را داشته باشد وضعیت طبیعی پیدا می کنند.