ديابت بي مزه(diabetes insipidus) نوعي بيماري است كه طي آن مقدار زيادي از مايع رقيق شده به صورت ادرار از بدن بيمار دفع مي شود. عوامل متعددي سبب بروز اين بيماري در افراد مي شود.
ديابت بي مزه در موارد زيادي از دوران بچگي يا اوايل بزرگسالي(حدود 20 سالگي) شروع مي شود و اغلب در مردان شايع تر از زنان است.
منشا بروز اين بيماري به اختلال در عملكرد غده ي هيپوفيز مغزي است و هر عاملي كه موجب بيماري يا نقص عملكرد هيپوفيز شود، موجب بروز بيماري ديابت بي مزه در افراد مي شود.
علل ابتلا به بيماري
* از مهم ترين عوامل بروز بيماري مي توان به وجود تومورهاي هيپوفيز يا هيپوتالاموس اشاره كرد.
* اعمال جراحي روي هيپوفيز يا هيپوتالاموس و يا استفاده از مواد راديواكتيو و اشعه درماني تومورهاي مغز ، عامل دوم ايجاد بروز ديابت بي مزه است.
* سومين عامل، جراحات شديد به سر در اثر تصادفات و يا تروماهاي شديد مغزي است كه اغلب با شكستگي در جمجمه نيز همراه است.
* چهارمين عامل، مرگ مغزي و ايست قلبي تنفسي در افراد است كه به نوبه خود با تاثير روي سلول هاي مغزي موجب بروز ديابت بي مزه مي شود.
* در برخي از موارد نيز هيچ كدام از عوامل در فرد بيمار ديده نمي شود اما فرد به اين بيماري مبتلا است. اين بيماران به طور معمول از دوران كودكي گرفتار اين بيماري شده اند. اين دسته از بيماران اگر هيچ عامل محرك بيماري را با خود به همراه نداشته باشند، به عنوان بيماران ايدوپاتيك طبقه بندي مي شوند.
علايم بيماري
با فرا رسيدن فصل سرد سال، تعريق بدن كم صورت مي گيرد و در نتيجه به ميزان ادرار افزوده مي شود و گاهي نيز ترس، استرس، اسپاسم گردنه مثانه و.... باعث بروز حجم زياد ادرار مي شوند، ولي در ديابت بي مزه با توجه اين كه شخص به دفعات فراوان ادرار مي كند، فرد مبتلا تا 10 ليتر آب در روز مي نوشد و وقتي به هوش باشد صدمه اي براي بدن نخواهد داشت، اما اگر شخص دچار بي هوشي شود، ديگر توان نوشيدن و جبران آب دفع شده از بدن را نخواهد داشت.
علايم مهم اين بيماري عبارت است از:
* پُرادراري؛ دفع مقدار زياد ادرار رقيق و بدون رنگ تا 15 ليتر در روز
* تشنگي بيش از حد
* و پُرنوشي كه تقريبا در تمام بيماران مبتلا به ديابت بي مزه ديده مي شود.
* در نوع شديد بيماري حجم زيادي از مايعات بدن به صورت ادرار از بدن بيمار دفع مي شود كه گاهي اين مقدار به حدود 16 تا 24 ليتر در روز مي رسد و شخص بيمار نياز به ادرار كردن در هر 30 تا 60 دقيقه را احساس مي كند. در اين حالت اگر مقدار لازم آب و مايعات به بدن بيمار نرسد، ممكن است كم آبي شديد در بدن شخص ايجاد شود كه موجب بروز ضعف، تب، حالت هاي رواني، سُستي بيش از حد و مرگ مي شود. به همين علت در برخورد با اين گونه بيماران بايد آن ها را به سرعت به مراكز درماني منتقل كرد تا در ابتدا، علت بروز بيماري مشخص شود و سپس با درمان ابتدايي موجب جلوگيري از بروز عوارض بيماري در شخص شويم و در نهايت با بررسي دقيق، علت اصلي بروز بيماري كشف و درمان شود.
* خشكي دست ها
شرح بيماري
هورمون AVP يا هورمون ضدادرار، از هيپوفيز خلفي ترشح مي شود. هيپوفيز خلفي از نسج عصبي مغز است و در واقع سلول هايي كه AVP ترشح مي كنند، پايانه هاي عصبي را تشكيل مي دهند.
AVP نوعي هورمون است كه از پايانه هاي عصبي ترشح مي شود و غير از هيپوفيز خلفي در جاهاي ديگر مغز نيز ترشح مي شود، مانند مركز تشنگي در هيپوتالاموس. به همين دليل افراد مبتلا مدام تشنه هستند.
كانال هايي به نام كانال هاي عبور آب در لوله هاي جمع كننده ي ادرار(توبول ها) ناحيه عمقي نسج كليه(مدول ها) وجود دارند كه وقتي از نظر اسمزي، غلظت املاح زياد شده، به واسطه آن در اين قسمت املاح دار مي شود.
در اين فرآيند هورمون AVP كانال ها را به جداره ي لوله هاي جمع كننده ي ادرار مي چسباند و بر اساس اسمز، آب حركت مي كند و وارد ناحيه ي عمقي نسج كليه شده، از طريق عروق خوني جذب مي شوند. به همين دليل به آن، هورمون ضدادرار گفته مي شود.
براي آن كه اين هورمون كار كند، بايد هيپوفيز خلفي و قسمت هيپوتالاموس و نواحي عمقي نسج كليه سالم باشند. در غير اين صورت ادرار زياد دفع خواهد شد. تومورها، ضايعات، ضربه به سر و اشعه درماني در نواحي هيپوفيز و هيپوتالاموس در ترشح AVP اختلال ايجاد مي كنند كه مي تواند گذرا و حتي دائمي باشد.
اگر نواحي عمقي نسج كليه بر اثر سنگ هاي كليه، بيماري هاي مزمن كليه، فشار خون و داروهاي مختلف تخريب شود، ديگر جذب آب اتفاق نمي افتد.
گاهي افراد به علل مختلف، آب زيادي مي نوشند، مثلا تشنگي زياد بر اثر مصرف برخي داروهاي اعصاب كه دهان را خشك مي كنند و فرد به جاي نوشيدن روزانه 2 ليتر آب، مجبور به استفاده 5 الي 6 ليتر آب مي شود كه به دنبال آن در عمق كليه پديده شسته شدن بر اثر ورود و خروج زياد آب رخ مي دهد و كاهش املاح و اختلال در جذب آب ايجاد مي شود.
تشخيص بيماري
يكي از مهم ترين تغييراتي كه در بيماران ديابت بي مزه رخ مي دهد، پايين آمدن وزن مخصوص ادرار صبحگاهي است. به عنوان مثال اگر وزن مخصوص ادرار صبحگاهي 030/1 باشد، در اين بيماران وزن بسيار پايين تر است.
تست تشخيصي بيماري
بستري كردن و تشنه نگه داشتن بيمار براي چند ساعت و غليظ نشدن ادرار در اين مدت، دليل محكمي براي تشخيص اين بيماري است.
درمان
براي درمان اين بيماري، هورمون مورد نظر تهيه شده و همانند قطره ي بيني يا اسپري مصرف مي شود و از آن جا كه هورمون DDAVP بسيار كوچك است، از طريق استنشاق مخاط بيني جذب و اثرگذار است، ولي اگر اين بيماري بر اثر اختلال در كليه باشد، بايد ابتدا بيماري كليوي درمان شود.
معمولا درمان بيماري تا آخر عمر است و بيمار بايد هميشه از قطره استفاده كند.
گاهي در ايام حاملگي شاهد تشديد بيماري هستيم كه بنابه صلاح پزشك متخصص، دوز دارو تغيير مي كند، ولي آن چه در اين بيماري اهميت دارد، آن است كه هر قدر از اين دارو كمتر خورده شود و كمتر آب نوشيده شود، كليه جذب بهتري خواهد داشت.