چگونه از خطرات لامپ كممصرف در امان بمانيم؟
آيا مي‌توان در هر مكاني از لامپ كممصرف استفاده كرد؟ آيا رعايت فاصله از آنها ضروري است و مدت زمان استفاده از آنها اهميت دارد؟ اگر لامپ كممصرف شكست يا زماني كه طول عمر آن به پايان رسيد چه بايد كرد؟
لامپ‌كم‌مصرف از طول عمر بيشتري نسبت به لامپ‌معمولي برخوردار است و انرژي كمتري نيز مصرف ميكند. همين ويژگي‌ها است كه باعث شده بسياري به مصرف اين نوع لامپها روي بياورند. اما لامپ كممصرف خطراتي نيز در بر دارد.
مهم‌ترين عامل خطرآفرين در اين لامپها جيوه‌ي درون آنها است. جيوه از عناصر ضروري موجود در لامپ كممصرف است. لامپ كممصرف در صورت استاندارد بودن حدود ۲ و نيم ميلي‌ليتر جيوه در درون خود دارد.
جيوه ماده‌اي سمي است و انتشار آن در محيط ميتواند اثرات نامطلوبي بر روي مغز يا جنين بگذارد. جيوه همچنين ميتواند به عقيم‌شدن، سردرد و كاهش حافظه‌ي انسان بيانجامد.
نبود يا كمبود آگاهي در مورد خطرات ناشي از جيوه‌ي موجود در لامپ كممصرف ميتواند آن را به عاملي بر ضد محيط زيست و انسان تبديل كند.
نكاتي كه بايد رعايت كرد
با اين حال تنها با رعايت چند نكته‌ي ساده مي‌توان از اين خطرات مصون ماند. نخستين نكته‌ي با اهميت مكاني است كه از اين لامپها در آن استفاده ميشود.
دكتر مهران افخمي، كارشناس آلودگي‌هاي آب، زباله و مواد جامد، در گفت‌وگو با دويچه‌وله در مورد راهكارهاي كاهش خطرات لامپ كممصرف مي‌گويد: «يكي از اين راهكارها اين است كه در مكانهايي كه افراد به صورت طولانيمدت در آنجا هستند، مثل اتاق‌هاي كار يا نشيمن، از اين لامپها استفاده نشود. بيشتر سعي شود در جاهايي كه فرد از آنجا براي چند دقيقه عبور ميكند، مانند راهروها، پاركينگها و دستشوييها از آنها استفاده شود».
افخمي توصيه ميكند: «راه ديگر، استفاده از اين لامپها بهصورت مخلوط است. اين‌لامپ‌‌ها دونوع هستند، مهتابي و آفتابي كه دو رنگ مختلف دارند. بهتر است كه آنها را در كنار يكديگر و در كنار لامپهاي معمولي استفاده كرد. يعني مخلوطي از لامپهاي كممصرف و معمولي در كنار هم تا ضعف يكديگر را پوشش بدهند يا اگر واقعا بايد فقط از لامپهاي كممصرف استفاده كرد، از نوع نور سفيد و قرمز يا اصطلاحا آفتابي و مهتابي همراه با يكديگر استفاده كنند و فقط از يك نوع استفاده نشود».
تحقيقات نيز نشان مي‌دهد كه استفاده‌ي همزمان از لامپهاي كممصرف فلورسنتي فشرده با لامپهاي آفتابي از اثرات نامطلوب اين لامپها مي‌كاهد. آزمايش‌ها همچنين نشانگر آن است كه لامپهاي كممصرف رنگي اثرات زيا‌ن‌بخش كمتري نسبت به لامپهاي كممصرف با نور سفيد دارند.
رعايت فاصله از لامپ كممصرف نيز در حفظ سلامت انسان تأثير‌مي‌‌گذارد. لامپهاي كممصرف از ويژگي تغيير فركانس (شدت و ضعف نور) برخوردار هستند كه ميتواند به چشم آسيب برساند و به بيماري‌هايي مانند آب مرواريد منجر شود.
دكتر افخمي مي‌گويد، كمترين فاصله از اين لامپها بايد «بين ۵۰ تا ۶۰ سانتي‌متر» باشد: «نبايد از لامپهاي كممصرف براي چراغهاي مطالعه استفاده شود و بهترين كار اين است كه ما كمكم به اين سمت برويم كه از لامپهاي LED كه خاصيت كممصرفيشان را دارند ولي فاقد جيوه هستند، به جاي لامپهاي كممصرف استفاده كنيم».
لامپ كممصرف (CFL) از خود اشعه‌ي فرابنفش يا UV منتشر ميكند و بنابراين مدتي كه انسان در معرض تابش نور اين نوع لامپها قرار دارد نيز در كاهش يا تشديد تأثيرات آن اهميت دارد.
دكتر مهران افخمي، كارشناس آلودگي‌هاي آب، زباله و مواد جامد، در اين باره مي‌گويد: «اگر شخصي بيش از چهار ساعت از شبانهروز در معرض اين لامپها است، بهتر است از كرمهاي ضدآفتاب براي قسمتهايي از پوست كه در معرض نور اين لامپها هستند، استفاده كند و اين لامپها را حتيالامكان در محفظههاي مشبك قرار بدهد تا نور مستقيم بشكند و به صورت شكسته‌شده در محيط پخش شود و فرد مستقيما در معرض نور قرار نگيرد».
درجه‌ي حرارت محيط نيز حائز اهميت است. افخمي مي‌افزايد: «اگر درجه حرارت هواي محيط بيش از ۴۸ درجه يا كمتر از صفر درجه‌ي سانتي‌گراد باشد، بهتر است از اين لامپها استفاده نشود. چون خارج از اين محدوده‌ي حرارتي تأثيرات اين لامپها بسيار بيشتر خواهد شد».
دكتر افخمي همچنين توصيه‌مي‌كند كه از لامپهاي كممصرف در محيطهايي استفاده شود كه هوا در آن جريان دارد. همچنين در محيطهايي كه داراي رطوبت بالا هستند، مانند گلفروشيها، حمام و سونا، به هيچعنوان نبايد از اين لامپها استفاده كرد.
توجه به طول عمر لامپهاي كممصرف نيز بسيار اهميت دارد. عمر مفيد اين لامپها از ۵ تا ۱۰ هزار ساعت متغير است و مصرف‌كننده‌بايد بعد از انقضاي تاريخ مصرف آنها را به مراكز خاصي تحويل دهد.
لامپ كممصرف به علت جيوه‌ي موجود در آن «زباله‌ي خاص» به حساب مي‌‌آيد و ادغام آن با زباله‌ي معمولي اين امكان را به وجود مي‌‌آورد كه جيوه با «شيرابه‌‌ي زباله مخلوط شده و از طريق منابع آبي و خاكي و چرخه‌ي حيات و سپس از طريق موجودات زنده‌ي ديگر يا به طور مستقيم وارد بدن انسان شود».
اگر لامپ كممصرف شكست
شكستن اين لامپها هم ميتواند به خطرات جدي منجر شود. گروه تحقيقاتي "فناوري سبز" يا "گرين تك" در ايران مي‌گويد، اگر لامپ فلورسنت بر روي خاك شكست تا چند سال هيچ نوع گياه و درختي در آن منطقه رشد نخواهد كرد.
دكتر افخمي نيز نسبت به خطرات شكستن لامپ كممصرف هشدار مي‌دهد: «اگر لامپ كممصرف شكست، لازم است چند مسئله رعايت شود، ابتدا محيط را بايد ۱۵ دقيقه ترك كرد تا بخارات پخش شده در محيط ته نشين شده و وارد سيستم تنفسي نشود».
او در ادامه مي‌گويد: «پنجره‌ها را بايد باز كرد تا هوا جريان يابد و مقداري از بخارات جيوه خارج شود و نهايتا اينكه به هيچ عنوان از جارو برقي براي جمع كردن ذرات ريختهشدهي لامپ استفاده نشود. چون خود جارو برقي سبب پخش بيشتر ذرات جيوه در محيط ميشود و مشكلات آن را خيلي بيشتر ميكند».
بزرگ‌ترين خطري كه شكستن لامپ كممصرف ميتواند به وجود بياورد بريدگي‌‌هاي ناشي از تماس با لبه‌هاي تيز شيشه يا حباب لامپ در انسان است. خرده‌شيشه‌ها را بايد به روش صحيح جمع‌كرد و در كيسه‌اي قرار داد. محدوده‌ي مورد نظر را نيز بايد با دستمال مرطوب تميز كرد و در اين كيسه‌جاي داد.
اگر چاره‌اي جز استفاده از جارو برقي وجود ندارد بايد بعد از اتمام كار كيسه‌‌ي جارو برقي را تخليه و داخل محفظه را با دستمال مرطوب تميز كرد.