عمل جراحي همواره ترس و دلهره‌اي براي بيمار ايجاد مي‌كند. يكي از دلايل اين استرس و نگراني ممكن است بيهوشي و عوارض ناشي از آن باشد.

دكتر حسين‌ علي شريف، متخصص بيهوشي و مراقبت‌هاي ويژه در اين‌باره مي‌گويد:

به ‌طور معمول در جراحي‌هايي كه در گذشته انجام مي‌گرفت، خود جراح، كار بيهوشي را انجام مي‌داد، اما با پيشرفت علم و روش هاي جراحي و با توجه به اهميت حفظ سلامت بيمار، ايجاد رشته‌اي جديد در دانشگاه كه به صورت جداگانه وظيفه مراقبت از بيمار را داشته باشد احساس شد.

با پيدايش رشته تخصصي بيهوشي، جراح فقط كار جراحي را انجام مي دهد و مراقبت از بيمار، كنترل وضعيت قلب او، فشار خون و ... به متخصص بيهوشي مربوط مي‌شود.

روش‌هايي مانند بيهوشي عمومي، بي‌حسي موضعي و بي‌حسي نخاعي روش‌هايي هستند كه با توجه به سن بيمار، طول مدت جراحي، محل جراحي و داشتن سابقه بيماري، براي بيهوش كردن فرد انتخاب مي‌شوند.

بهتر است براي بيمار مسن كه به نارسايي قلبي هم مبتلاست، تا جايي كه ممكن است از روش بيهوشي عمومي استفاده نكرد. در چنين شرايطي شايد بهتر باشد جراحي با روش بي‌حسي نخاعي انجام شود.

بيهوشي عمومي

در بيهوشي عمومي، از طريق رگ بيمار، داروها تزريق مي شوند و بيمار به طور كامل هوشياري‌اش را از دست مي‌دهد. البته متعاقب آن عوارض خاصي نيز ممكن است براي بيمار ايجاد شود؛ به عنوان مثال شايد وي دچار ايست تنفسي شود كه در آن شرايط نياز است از دستگاه‌هاي پيشرفته‌اي استفاده كرد. در طول جراحي به طور كامل از بيمار مراقبت شده، فشار خون و شرايط قلبي وي را كنترل مي كنند.

بهتر است تا حدي كه امكان دارد از روش بيهوشي عمومي به دليل اثراتي كه روي قلب و ريه مي‌گذارد، پرهيز شود. به غير از عوارضي كه ممكن است حين عمل براي بيمار پيش بيايد، عوارضي نيز وجود دارد كه شايد بعدها بيمار را درگير كند.

در مواردي نادر، بيمار ممكن است طي عمل جراحي در حالت بيداري باشد، به اين معنا كه چشمانش بسته بوده و كاملا بي‌حركت باشد، اما صداهايي را شنيده و حتي اندكي درد داشته باشد. اين موارد مي‌تواند باعث شود بيمار در آينده دچار ناراحتي‌هاي عصبي، بي‌خوابي و حواس‌پرتي شود.

در برخي جراحي‌هاي خاص مانند سزارين و در مورد بيماران تصادفي كه به اتاق عمل مي‌آورند، به دليل استفاده از ميزان كمتر داروي بيهوشي، احتمال بروز اين مشكلات بيشتر است.

البته با توجه به پيشرفت‌هاي علم، امروزه بيهوشي عمومي نيز روشي كم خطر و با عوارضي كم است.

بي‌حسي نخاعي

در اين روش، دارو در قسمت كمر بيمار و در جايي كه نخاع وجود دارد، تزريق مي‌شود. نوع دارو نيز با توجه به طول مدت زمان جراحي انتخاب مي‌شود. البته در شرايطي كه عمل طولاني باشد ـ معمولا بيشتر از 5/2 ساعت ـ بايد از بيهوشي عمومي استفاده كرد.

عوارضي مثل افت فشار خون و كاهش ضربان قلب نيز طي مدت جراحي ممكن است وجود داشته باشد.

برخي عوارض نادر نيز ممكن است بعد از عمل جراحي ايجاد شود؛ مثل سردرد كه البته امروزه به علت استفاده از سوزن‌هاي ريزتر احتمال بروز آن خيلي كم شده است. اين سردردها خفيف بوده و حتي بدون درمان به‌طور معمول پس از دو هفته كاملا از بين رفته و هيچ اثري از آن باقي نمي‌ماند.

كمردرد نيز ديگر عارضه‌اي است كه به احتمال خيلي كم ممكن است بروز كند. اما در اين شرايط نيز مريض با دارو درماني خوب خواهد شد. گاهي نيز كمردرد به علل مختلف ديگري ايجاد مي‌شود. براي نمونه پس از بارداري، كمردرد وجود دارد؛ چه زايمان با بي‌حسي نخاعي انجام شود و چه با روش ديگر.

در كل بي‌حسي نخاعي از بيهوشي عمومي روشي بهتر و مناسب‌تر است، خطرات كمتري دارد و عوارض بعدي آن نيز كمتر است.

بي‌حسي موضعي

در بي‌حسي نخاعي، كل اعصابي كه از نخاع خارج مي‌گردد، بلوكه (بي حس) مي‌شوند. ولي حالتي نيز به نام بلوك عصبي محيطي (بي حسي موضعي) وجود دارد، به اين معنا كه خود عصبي را كه وارد منطقه جراحي مي‌شود بلوكه مي‌كنيم.

بي‌حسي موضعي كم خطرترين روش است و براي كاهش استرس بيمار از داروهاي آرام بخشي كه خطر كمي دارند، نيز مي‌توان استفاده كرد.

عوامل موثر در انتخاب روش مناسب

نوع جراحي نيز در انتخاب روش مناسب مهم است. در برخي جراحي‌ها مانند سزارين سعي مي‌شود تا حد امكان دارو وارد خون جنين نشود، شايد بهتر است بگوييم در اين جا بهترين روش، بي‌حسي نخاعي است.

محل جراحي هم در انتخاب روش بيهوشي يا بي‌حسي مهم است. در برخي جراحي‌ها امكان استفاده از بي‌حسي نخاعي وجود ندارد؛ به عنوان مثال در جراحي‌هايي كه روي صورت يا قسمت‌هاي فوقاني قفسه سينه انجام مي‌گيرد. ولي در كل سعي مي‌شود در جراحي‌هايي كه از قسمت ناف به پايين است از روش بي‌حسي نخاعي استفاده شود.

امروزه و با توجه به پيشرفت‌هاي پزشكي، بيهوشي عمومي و بي‌حسي نخاعي بي‌خطر بوده و مشكلات خاصي ايجاد نمي‌كنند. وي در نهايت باز هم به بيماران توصيه مي‌كنيم قبل از عمل جراحي، از جراح خود بخواهند آنها را به يك متخصص بيهوشي ارجاع داده و معاينات و آزمايشات لازم را انجام دهند.

در مجموع بايد گفت اگرچه بي‌حسي موضعي از بيهوشي عمومي بهتر است، اما اين كه بهترين شيوه بيهوشي يك بيمار چگونه بايد باشد را پزشكان متخصص تشخيص مي‌دهند. به همين دليل، بيماراني كه قصد جراحي دارند براي كاهش عوارض و مشكلات بيهوشي بهتر است قبل از عمل با يك متخصص بيهوشي نيز مشورت كنند.