اسيد فوليك به شكل يك كوآنزيم (كمك كننده آنزيم) در تبديل اسيدهاي آمينه (واحدهاي تشكيل دهنده پروتئين‌ها ) به هم ضروريست.
چند روز پيش اعلام شد كه تازه ترين پژوهش‌ها نشان مي‌دهد، مكمل‌هاي فوليك اسيد مي‌توانند توان مغز را در دوران سالمندي تقويت كنند و احتمال ابتلا به آلزايمر را در سنين بالا كاهش دهند. در ادامه اين خبر آمده بود كه فعاليت و كارآيي مغز، حافظه و نيز سرعت پردازش اطلاعات در مغز با بالا رفتن سن كاهش پيدا كرده و تضعيف مي‌شود اما محققان هندي و سوئيسي به تازگي دريافته‌اند كه مصرف مكمل‌هاي فوليك اسيد مي‌تواند به پيشگيري اين روند كمك كند.
در اين خبر، دكتر جين دورگا - از مركز تحقيقات نستل درلوسان- گفته بود: ما دريافته‌ايم، مصرف مكمل فوليك اسيد به مدت سه سال، روند فعاليت‌هايي مانند سرعت پردازش اطلاعات و حافظه را بهبود مي‌بخشد .
اما به واقع تا چه اندازه با اين ويتامين آشنايي داريد و از اثرات حياتي آن بر بدن آگاه هستيد؟ اغلب ما اين ويتامين را فقط به دليل اينكه در دوران بارداري توصيه مي‌شود مي‌شناسيم و حدس مي‌زنيم كه حتماً در اين دوران داراي اثرات فراواني است كه اين همه از سوي متخصصان تغذيه توصيه مي‌شود اما باور كنيد كه اين ماده مغذي ضروري كه هر روز بايد از طريق مواد غذايي وارد بدن شما بشود، خواص ديگري هم دارد كه در اين مقاله بيشتر به آنها مي‌پردازيم.
● معرفي ويتامين ۹B
گاهي اوقات در معرفي اين ويتامين با واژه اسيد فوليك رو به رو مي‌شويم و گاهي اوقات با واژه فولات. به خاطر داشته باشيد كه فولات واژه كلي براي چند شكل ويتامين است، درست مانند ويتامين‌هايي كه تركيب پيچيده اي دارند. اين ويتامين در آب قابل حل است و به اين دليل در دسته ويتامين‌هاي محلول در آب جاي مي‌گيرد( زيرا دسته‌اي ديگر از ويتامين‌ها نيز وجود دارند كه محلول در چربي هستند.) اين ماده مغذي در مواد غذايي و بدن به حدي كم است كه با ميكروگرم مقدارش اندازه گيري مي‌شود اما همين مقدار كم هم اگر نباشد، يك انسان را به مرز مرگ مي‌رساند.
اين ويتامين وقتي از طريق مواد غذايي دريافت مي‌شود، به شكل پيوند شده وجود دارد كه بايد طي عمل هضم از آن جدا و وقتي جذب مي‌شود بايد با يك پروتئين در خون گردش كرده و به سلول‌هايي كه به آن نياز دارند، برسد. بنابراين مي‌توان اين‌طور نتيجه گرفت در افرادي كه كمبود پروتئين دارند و از مواد غذايي پروتئين دار كمتر استفاده مي‌كنند، به مرور زمان كمبود اين ويتامين نيز ايجاد خواهد شد. آيا مي‌دانيد بدن مي‌تواند اين ويتامين را در خود ذخيره كند. اگر گفتيد در كجا؟ بايد بگوييم كه محل ذخيره اين ويتامين در كبد است به طوري كه اين عضو نياز چهار تا پنج ماه بدن را در خود دارد. بنابراين، در بيماري‌هاي كبدي نيز امكان كمبود اين ويتامين بسيار زياد است البته اين احتمال وقتي بيشتر مي‌شود كه نياز روزانه بدن از طريق مواد غذايي تأمين نشود.
● مسووليت‌هاي اسيد فوليك
حتماً از خودتان مي‌پرسيد كه مگر اين ويتامين در بدن چه وظايفي بر عهده دارد كه اين همه مهم بوده و دريافت روزانه آن توصيه مي‌شود؟ بايد در جواب شما بگوييم كه اسيد فوليك به شكل يك كوآنزيم (كمك كننده آنزيم) در تبديل اسيدهاي آمينه (واحدهاي تشكيل دهنده پروتئين‌ها ) به هم ضروريست. به اين ترتيب حضور آن براي ساختن - DNAرشته‌هايي كه اطلاعات ژنتيكي روي آنهاست- مهم است. به علاوه در تقسيم سلولي نقش دارد و به اين دليل است كه به خانم‌هاي باردار توصيه مي‌شود كه در ماه‌هاي اول و دوم بارداري شان از مكمل‌هاي اين ويتامين حتما استفاده كنند. جالب است بدانيد اسيد فوليك در سلول‌هايي كه داراي تقسيم سلولي سريعي هستند مانند گلبول قرمز و جنين و سلول‌هايي كه دوباره سازي در آنها به سرعت اتفاق مي‌افتد مانند دستگاه گوارش بسيار حايز اهميت است. اين ماده مغذي حتي در تشكيل مجدد برخي از آنزيم‌ها نيز شركت مي‌كند و بدون آن برخي از واكنش‌ها به انجام نخواهد رسيد.
همان‌طور كه گفته شد، اين ويتامين در تقسيم سلولي نقش اساسي دارد. گاهي مواقع داروهايي كه به عنوان داروهاي ضد سرطاني به بيماران داده مي‌شود با مكانيسم مقابله با تقسيم سريع سلول‌هاي سرطاني نقش درماني خود را ايفا مي‌كنند و مانع از جذب اسيد فوليك مي‌شوند، بنابراين بيماران سرطاني كه دارويي مانند متوتروكسات را مي‌خورند قطعا به كمبود اين ويتامين دچار هستند. حتي داروهاي آنتي اسيد با قليايي كردن معده و روده كوچك، هضم و جذب اين ويتامين را كاهش مي‌دهند.
● اگر اسيد فوليك نباشد ...
همان‌طور كه مي‌دانيد، كم خوني يكي از مشكلاتي است كه زنان ايراني با آن دست به گريبان هستند. به طور كلي، در خون انسان سلول‌هايي به نام گلبول‌هاي قرمز وجود دارد كه حامل اكسيژن مورد نياز اندام‌ها هستند. در صورتي كه توليد آنها در بدن كاهش پيدا كند، فرد مبتلا به كم خوني مي‌شود كه علايم آن ضعف، رنگ پريدگي و خستگي زود رس است. اما براثر نبودن چند ماده مغذي بسته به كمبود هر يك از آنها، كم‌خوني متفاوتي ايجاد مي‌شود. مثلاً كمبود آهن كم خوني فقر آهن، كمبود اسيد فوليك كم خوني مگالوبلاستيك و كمبود ويتامين ۱۲B كم خوني كشنده را به دنبال دارد. بنابراين مشكل كم خوني مگالوبلاستيك كه در پي آن گلبول‌هاي قرمز بيش از اندازه بزرگ مي‌شوند و البته كم رنگ‌تر، نمي‌توانند فعاليت‌هاي اكسيژن رساني به بافت‌ها را به خوبي انجام دهند. اين اثر مهم اسيد فوليك در سال ۱۹۴۵ در پي تحقيقاتي مستمر به اثبات رسيد. به علاوه ، در اين تحقيقات ديده شد كه در اين نوع از كم خوني، توليد گلبول‌هاي قرمز نيز كاهش چشمگيري پيدا مي‌كند.
علاوه بر كم خوني به دنبال كمبود اسيد فوليك، متورم و قرمز شدن زبان، اختلالات گوارشي مانند اسهال و اختلالات روحي مثل افسردگي به شكل مشهودي در افراد ديده مي‌شود. در ضمن، در كودكان مي‌تواند رشد آنها را به تأخير بيندازد. بايد اضافه كنيم كه تقريباً ۱۰ درصد افراد جامعه مبتلا به درجاتي از كمبود اسيد فوليك هستند البته اين مقدار در حدي نيست كه موجب بروز علايم باليني شود.
تا به حال از خودتان پرسيده‌ايد كه چرا خوردن اين ويتامين به شكل قرص در دوران بارداري بسيار ضروري است؟ بايد بگوييم كه مطالعات زيادي نشان داده اند، كمبود اين ماده مغذي موجب ايجاد نقص‌هاي مادرزادي در دستگاه عصبي كودك مي شود . جنيني كه با اين نقص مادرزادي به دنيا بيايد تشكيل اعصاب در نخاعش با مشكل رو به رو شده است.
● اما چه‌قدر بخوريم؟
در پاسخ به اين پرسش شما كه هر روز بايد اسيد فوليك به چه ميزاني دريافت شود بايد بگوييم كه ميزان مورد نياز روزانه يك فرد بزرگسال به اين ماده مغذي ۱۸۰ تا ۲۰۰ ميكروگرم است. به علاوه، نياز به اسيد فوليك در بارداري و شير دهي بيشتر از هر زمان ديگر و به شكل مشهودي بالاتر رفته است.
● هميشه به ياد داشته باشيد كه
ظ‌اين ويتامين همان‌طور كه از نامش پيداست در مواد غذايي با منشأ گياهي يافت مي‌شود زيرا فولات از واژه اي به نام Foliag يعني گياه گرفته شده است. بنابراين، سبزي‌هايي مانند كلم بروكلي، لبو و حبوباتي مانند نخود، لوبياقرمز و از همه مهم تر دانه‌هاي سويا و ميوه‌هايي مانند پرتقال، موز و آناناس از منابع عالي آن به حساب مي‌آيند. جالب است بدانيد كه در هر ۱۰۰ گرم از دانه‌هاي سويا ۳۷۰ ميكرو گرم فولات وجود دارد كه مي‌تواند به طور كامل و حتي بيشتر از ميزان نياز ويتامين ۹B در اختيار بدن قرار دهد.
▪ درباره زياده روي در دريافت اسيد فوليك بايد بگوييم كه گاهي مواقع ممكن است به كم خوني ناشي از كمبود ويتامين ۱۲B مبتلا باشيد اما دريافت زياد اسيد فوليك موجب پوشاندن اين مهم شود، به علاوه دريافت زياد آن با جذب روي نيز تداخل ايجاد كرده و مي‌تواند در بدن كمبود روي را ايجاد كند. پس هميشه حد تعادل را رعايت كنيد
▪ اين ويتامين با حرارت پخت تخريب مي‌شود و در حين سبوس گيري از غلات جدا شده و به دور ريخته مي‌شود. بنابراين بهتر است منابع اين ماده مغذي را تازه و خام و غلات را بدون فرآيند سبوس گيري مورد استفاده قرار داد.
▪ مطالعات نشان داده اند كه اسيدهايي مانند ويتامين C با خاصيت آنتي اكسيداني خود موجب محافظت فولات شده بنابراين آب پرتقال چه تازه و چه منجمد شده داراي مقدار قابل توجهي از اين ماده مغذي است.